Zapalenie jajników – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zapalenie jajników jest jednym z elementów zapalenia narządów miednicy mniejszej (PID), które obejmuje macicę, jajowody, jajniki oraz otrzewną macicy. Choroba ta dotyka głównie kobiety w wieku rozrodczym i może prowadzić do poważnych powikłań, w tym niepłodności. Nieleczona infekcja może skutkować przewlekłym stanem zapalnym, który wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego. W artykule omówimy przyczyny, objawy, metody diagnostyczne oraz sposoby leczenia tego schorzenia, a także potencjalne powikłania wynikające z jego nieleczonego przebiegu.

Spis treści:

1. Zapalenie jajników: przyczyny dolegliwości
2. Zapalenie jajników: objawy
3. Zapalenie jajników a policystyczne zapalenie jajników: różnice
4. Diagnostyka zapalenia jajników
5. Leczenie zapalenia jajników
6. Możliwe powikłania po zapaleniu jajników
7. Podsumowanie

Zapalenie jajników: przyczyny dolegliwości

Najczęstszą przyczyną zapalenia jajników są infekcje bakteryjne, zwłaszcza przenoszone drogą płciową. Wiodącymi patogenami są Chlamydia trachomatis i Neisseria gonorrhoeae, ale często występują infekcje mieszane, w których biorą udział bakterie beztlenowe, Mycoplasma genitalium czy inne drobnoustroje obecne w florze pochwy.

Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania należą:

• liczba partnerów seksualnych i niestosowanie barierowych metod antykoncepcji,
• przebyte choroby przenoszone drogą płciową,
• zabiegi ginekologiczne, takie jak założenie wkładki wewnątrzmacicznej czy łyżeczkowanie jamy macicy,
• stany związane z poszerzeniem kanału szyjki macicy (poród, poronienie, menstruacja),
• wcześniejsze epizody PID, które zwiększają podatność na kolejne infekcje.

Zakażenie zazwyczaj szerzy się drogą wstępującą, czyli z dolnego odcinka układu rozrodczego do jajników i jajowodów. Rzadziej infekcja rozprzestrzenia się przez krew lub w wyniku zabiegów chirurgicznych.

Zapalenie jajników: objawy

Objawy zapalenia jajników mogą mieć różne nasilenie – od subtelnych po bardzo intensywne. Do najczęstszych należą:

• ból w podbrzuszu – często promieniujący na boki, nasilający się przy ucisku i podczas stosunku,
• gorączka i ogólne osłabienie, mogące wskazywać na poważniejsze stadium infekcji,
• nieregularne krwawienia i upławy, często o nieprzyjemnym zapachu,
• bolesność przy badaniu ginekologicznym, szczególnie przy poruszaniu macicą,
• ból w okolicy lędźwiowej, który może sugerować rozprzestrzenienie się infekcji,
• problemy z oddawaniem moczu, jeśli infekcja obejmuje układ moczowy.

Zapalenie jajników a policystyczne zapalenie jajników: różnice

Zapalenie jajników wynika głównie z infekcji i ma charakter zapalny, podczas gdy zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie hormonalne, które prowadzi do nieprawidłowego dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Choć obie przypadłości mogą wpływać na funkcjonowanie jajników, ich przyczyny oraz sposoby leczenia są zupełnie różne.

Główne różnice:

• PID powoduje ból, gorączkę i stan zapalny,
• PCOS objawia się nieregularnymi cyklami, nadmiarem androgenów i torbielami jajników,
• PID wymaga leczenia antybiotykami, podczas gdy PCOS leczone jest hormonalnie,
• PID ma podłoże bakteryjne, natomiast PCOS wynika z zaburzeń hormonalnych,
• PID może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak niepłodność czy ciąża pozamaciczna, a PCOS często wiąże się z insulinoopornością i trudnościami z zajściem w ciążę,
• W przypadku PID istotna jest szybka diagnoza i interwencja, natomiast PCOS wymaga długoterminowego monitorowania i modyfikacji stylu życia.

Diagnostyka zapalenia jajników

Rozpoznanie opiera się na:

• wywiadzie medycznym – analiza czynników ryzyka i objawów, w tym historii chorób przenoszonych drogą płciową, liczby partnerów seksualnych, stosowania antykoncepcji barierowej, przebytych zabiegów ginekologicznych oraz wcześniejszych epizodów infekcji narządów rodnych.
• badaniu ginekologicznym – ocena bolesności macicy i przydatków,
• badaniach laboratoryjnych, w tym:
  • morfologia krwi,
  • białko C-reaktywne (CRP),
  • OB (odczyn Biernackiego),
  • posiew z dróg moczowo-płciowych.

W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie badania USG, które pozwala wykryć zmiany zapalne w jajnikach i jajowodach.

Leczenie zapalenia jajników

Leczenie zapalenia jajników obejmuje:

• antybiotykoterapię – stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania (np. doksycyklina, ceftriakson, metronidazol) w celu eliminacji infekcji.
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – w celu złagodzenia bólu i redukcji stanu zapalnego.
• odpoczynek i unikanie współżycia – aby nie pogłębiać infekcji i przyspieszyć rekonwalescencję.
• hospitalizację – w ciężkich przypadkach, gdy konieczne jest podawanie antybiotyków dożylnie lub interwencja chirurgiczna w przypadku ropni. Wskazania do hospitalizacji obejmują także:
• wysoką gorączkę i ogólne objawy sepsy,
• silny ból brzucha wymagający leczenia przeciwbólowego,
• brak poprawy po 48-72 godzinach leczenia ambulatoryjnego,
• podejrzenie ropnia jajnikowo-jajowodowego,
• ciążę,
• współistniejące choroby przewlekłe osłabiające odporność.

Możliwe powikłania po zapaleniu jajników

Nieleczone zapalenie jajników może prowadzić do licznych powikłań, które wpływają na zdrowie reprodukcyjne i ogólną kondycję organizmu. Do najczęstszych należą:

• niepłodność – w wyniku uszkodzenia jajowodów i powstawania zrostów,
• przewlekły ból miednicy mniejszej – na skutek bliznowacenia i zrostów w narządach rozrodczych,
• nawrotowe infekcje układu rozrodczego – zwiększona podatność na kolejne epizody PID,
• ropień jajnikowo-jajowodowy – poważne zakażenie wymagające interwencji chirurgicznej,
• zapalenie otrzewnej – rozprzestrzenienie się infekcji na jamę brzuszną,
• sepsa – groźne zakażenie ogólnoustrojowe mogące prowadzić do wstrząsu septycznego,
• ciążą pozamaciczna – wynik uszkodzenia jajowodów utrudniającego prawidłowe zagnieżdżenie zarodka,
• zaburzenia miesiączkowania – nieregularne lub bolesne cykle menstruacyjne,
• zrosty w miednicy mniejszej – mogące prowadzić do trudności z zajściem w ciążę oraz przewlekłego bólu,
• zwiększone ryzyko poronień i powikłań ciążowych – w tym przedwczesnego porodu.

Podsumowanie

Zapalenie jajników to poważna infekcja, mogąca prowadzić do przewlekłego bólu, niepłodności czy ciąży pozamacicznej. Nieleczone może skutkować trwałymi uszkodzeniami układu rozrodczego, co zwiększa ryzyko przyszłych komplikacji zdrowotnych. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia, obejmującego antybiotykoterapię, odpowiednią profilaktykę oraz regularne kontrole ginekologiczne. Wczesna interwencja pozwala uniknąć poważnych konsekwencji i zapewnić zdrowie reprodukcyjne na przyszłość.

Bibliografia

1. Stefanowicz, E. „Zapalenie narządów miednicy mniejszej”, mp.pl.
2. Ross, J., MD. „Pelvic inflammatory disease: Clinical manifestations and diagnosis”, UpToDate.
3. Bręborowicz, G. (red.). Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.