Choroba wrzodowa należy do jednej z najczęstszych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego, a główną jej przyczyną jest bakteria odkryta dopiero w 1983 roku. Choroba wrzodowa przebiega z różnym nasileniem – od postaci bezobjawowej, przez ciężkie dolegliwości bólowe w nadbrzuszu.
Nieleczona prowadzi do ciężkich powikłań. Skuteczne postępowanie terapeutyczne obejmuje zarówno zmiany w stylu życia, jak i środki farmakologiczne, najczęściej w postaci inhibitorów pompy protonowej.
Spis treści:
- Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – co to jest i jakie są jej przyczyny?
- Zakażenie Helicobacter pylori a wrzody żołądka i dwunastnicy
- Jak leczyć chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy?
- Bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – co to jest i jakie są jej przyczyny?
Choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, charakteryzuje się pojawieniem się ubytków (wrzodów) w błonie śluzowej, sięgających aż do warstwy mięśniowej. Schorzenie ma charakter przewlekły i nawracający. Może rozwijać się bezobjawowo od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Do najczęstszych objawów należą ból o piekącym charakterze lub dyskomfort w nadbrzuszu.
W przypadku wrzodów żołądka może on się pojawić bezpośrednio po posiłku, a przy wrzodach dwunastnicy ból pojawia się najczęściej w nocy lub we wczesnych godzinach porannych, a także w ciągu 2-3 godzin po posiłku.
Ryzyko zachorowania na choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy zwiększają:
- infekcje Helicobacter (H.) pylori,
- stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych,
- palenie tytoniu,
- predyspozycje genetyczne.
Szacuje się, że 80% wrzodów żołądka i 95% wrzodów dwunastnicy jest wywołanych infekcją bakterii Helicobacter pylori.
>> Przeczytaj także: Choroba wrzodowa, dyspepsja, infekcja Helicobacter pylori – diagnostyka i postępowanie
Zakażenie Helicobacter pylori a wrzody żołądka i dwunastnicy
Zakażenie H. pylori jest jednym z najczęstszych zakażeń bakteryjnych na świecie. W Polsce częstość infekcji szacuje się na około 70-80% wśród osób dorosłych. Jednak tylko w przypadku 10% osób zakażonych rozwija się stan zapalny błony śluzowej żołądka lub choroba wrzodowa, a w najgorszej sytuacji – rak żołądka. Do zakażeń dochodzi drogą pokarmową.
Bakterie z gatunku Helicobacter syntetyzują enzym – ureazę, który powoduje rozkład mocznika obecnego w żołądku do amoniaku i dwutlenku węgla. Amoniak wiąże jony H+ i powoduje alkalizację treści żołądka (wzrost pH), co umożliwia bakteriom H. pylori przetrwanie w pierwotnie kwaśnym środowisku żołądka.
Wyróżnia się dwa rodzaje testów diagnostycznych zakażenia bakterią H. pylori:
- inwazyjne – oparte na pobraniu wycinka z błony śluzowej żołądka oraz
- nieinwazyjne – np. test oddechowy (UBT), badanie antygenu H. pylori w kale oraz obecności przeciwciał przeciwko H. pylori we krwi.
>> Przeczytaj też: Wrzody żołądka – objawy, przyczyny, badania i leczenie choroby wrzodowej
Jak leczyć chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy?
W leczeniu choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy ważne jest postępowanie niefarmakologiczne. Pacjentom zaleca się zmianę stylu życia, w tym m.in.:
- wprowadzenie diety lekkostrawnej z eliminacją produktów i pokarmów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego w okresie zaostrzenia choroby, takich jak np. potrawy smażone w głębokim tłuszczu, tłuste sosy na zasmażkach, mocne wywary mięsne lub z kości, mocna kawa i herbata, napoje gazowane, potrawy słone i pikantne, mięso i ryby marynowane lub wędzone,
- unikanie picia alkoholu – działa drażniąco na błonę śluzową żołądka,
- unikanie palenia tytoniu – dym tytoniowy działa drażniąco na błonę śluzową żołądka, powoduje trudniejsze gojenie się owrzodzeń i zwiększa ryzyko nawrotów choroby,
- unikanie przewlekłego stresu i stosowanie technik relaksacyjnych opartych np. na ćwiczeniach oddechowych i jodze,
- dbanie o codzienną aktywność fizyczną.
Poza powyższym leczeniem niefarmakologicznym, u chorych konieczne jest podjęcie leczenia farmakologicznego. W tym celu stosowane są inhibitory pompy protonowej (IPP), a jeśli choroba wrzodowa została spowodowana przez zakażenie Helicobacter pylori, należy również zastosować odpowiednią antybiotykoterapię.
Bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej
Stosowanie IPP w leczeniu choroby wrzodowej oraz w zapobieganiu uszkodzeniom błony śluzowej, m.in. przez niesteroidowe leki przeciwzapalne przynosi ogromne korzyści.
Leki te są uznawane za stosunkowo bezpieczne i tym samym dostępne są również bez recepty, m.in. omeprazol i pantoprazol. </ramka>
Jednak, tak jak w przypadku innych leków, również stosowanie IPP niesie ryzyko działań niepożądanych. Dlatego też należy je przyjmować wyłącznie wtedy, gdy zaistnieje wskazanie medyczne. Ważny jest również czas stosowania tych farmaceutyków i dawka, które różnią się w zależności od stanu klinicznego pacjenta.
Inhibitory pompy protonowej wchodzą również w interakcję z innymi lekami. Metabolizowane są w wątrobie z udziałem układów enzymatycznych cytochromu P450, (głównie CYP2C19 i CYP3A4), dlatego też mogą w różnym stopniu wpływać na tempo działania innych leków przetwarzanych tym samym szlakiem metabolicznym. Negatywny efekt tych interakcji zależy od rodzaju IPP. Leki te różnią się także siłą, z jaką hamują wydzielanie kwasu solnego.
W celu ustalenia odpowiedniego postępowania terapeutycznego i wybrania odpowiedniego IPP i jego dawki, pomocne może być badanie farmakogenetyczne. Na podstawie analizy DNA pacjenta – izolowanego z próbki krwi – można ocenić tempo metabolizmu poszczególnych leków.
Dzięki temu, badania genetyczne mogą poprawić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy. Otrzymany raport zawiera rekomendacje dotyczące rodzaju i dawkowania danego inhibitora pompy protonowej (tabela).
Tabela. Rekomendacje, jakie można uzyskać w badaniach farmakogenetycznych w zależności od genotypu pacjenta.
| Inhibitor pompy protonowej (IPP) | Normalne ryzyko | Używaj z rozwagą | Wysokie ryzyko |
| Dekslanzoprazol | Należy postępować zgodnie z zalecaniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce. | Rozpocząć podawanie standardowej początkowej dawki dobowej. Rozważyć zwiększenie dawki o 50-100% w leczeniu zakażenia H. pylori i nadżerkowego zapalenia przełyku. Dawka dobowa może być podawana w dawkach podzielonych. Monitorować skuteczność. | Rozpocząć podawanie standardowej początkowej dawki dobowej. W przypadku leczenia przewlekłego (>12 tygodni) i po osiągnięciu skuteczności należy rozważyć zmniejszenie dawki dobowej o 50%. Monitorować dalszą skuteczność. |
| Lanzoprazol | Należy postępować zgodnie z zalecaniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce. | Rozpocząć podawanie standardowej początkowej dawki dobowej. Rozważyć zwiększenie dawki o 50-100% w leczeniu zakażenia H. pylori i nadżerkowego zapalenia przełyku. Dawka dobowa może być podawana w dawkach podzielonych. Monitorować skuteczność. | Rozpocząć podawanie standardowej początkowej dawki dobowej. W przypadku leczenia przewlekłego (>12 tygodni) i po osiągnięciu skuteczności należy rozważyć zmniejszenie dawki dobowej o 50%. Monitorować dalszą skuteczność. |
| Omeprazol | Należy postępować zgodnie z zalecaniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce. | Rozpocząć standardową początkową dawkę dobową. Rozważyć zwiększenie dawki o 50-100% w leczeniu zakażenia H. pylori i nadżerkowego zapalenia przełyku. Dawka dobowa może być podawana w dawkach podzielonych. Należy monitorować skuteczność. | Rozpocząć podawanie standardowej początkowej dawki dobowej. W przypadku leczenia przewlekłego (>12 tygodni) i po osiągnięciu skuteczności należy rozważyć zmniejszenie dawki dobowej o 50%. Monitorować dalszą skuteczność. |
| Pantoprazol | Należy postępować zgodnie z zalecaniami dotyczącymi dawkowania leku na ulotce. | Rozpocząć standardową początkową dawkę dobową. W przypadku leczenia przewlekłego (>12 tygodni) i po osiągnięciu skuteczności należy rozważyć zmniejszenie dawki dobowej o 50%. Monitorować dalszą skuteczność. | Rozpocząć standardową początkową dawkę dobową. W przypadku leczenia przewlekłego (>12 tygodni) i po osiągnięciu skuteczności należy rozważyć zmniejszenie dawki dobowej o 50%. Monitorować dalszą skuteczność. |
Piśmiennictwo
- Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Solnica B. (red.). Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wyd. Edra Urban&Partner, 2017. (dostęp 03.02.2025)
- Hurkała K., Antonik D., Denys B. i wsp. Helicobacter pylori treatment – a review. J Educ Health Sport, 2023, 38(1), 23-32. (dostęp 03.02.2025)
- Dąbrowski A. Bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej. Med. Prakt., 2019, 7–8, 128–130. (dostęp 03.02.2025)
