Udar mózgu jest z jedną z najczęstszych chorób układu nerwowego prowadzącą do zgonu. Klasyfikuje się na drugim miejscu wśród głównych przyczyn niepełnosprawności u ludzi. W Polsce udar mózgu rozpoznawany jest co roku u kolejnych 60-90 tysięcy osób, częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Coraz częściej objawy niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego pojawiają się wśród młodych dorosłych, a 10-25% wszystkich udarów rozpoznawanych jest w chwili obecnej u ludzi w wieku 25-49lat. Nie jest rzadkością rozpoznanie udaru mózgu także wśród najmłodszych.
Spis treści:
- Czym jest udar mózgu?
- Rodzaje udaru mózgu
- Przyczyny udaru mózgu – co zwiększa ryzyko?
- Objawy udaru mózgu – jak je rozpoznać na czas?
- Pierwsza pomoc przy udarze mózgu – co zrobić przed przyjazdem pogotowia?
- Skutki udaru mózgu – na co należy się przygotować?
Czym jest udar mózgu?
Udarem mózgu nazywamy stan nagłego zamknięcia naczynia doprowadzającego krew do ośrodkowego układu nerwowego lub innego zaburzenia krążenia, które doprowadzają do miejscowych lub ogólnych zaburzeń funkcji mózgu trwających powyżej 24 godzin.
>> Przeczytaj także: Mózg – budowa, funkcje, działanie ludzkiego mózgu.
Rodzaje udaru mózgu
Ze względu na przyczyny prowadzące do rozwoju choroby, udary dzielimy na:
- niedokrwienne stanowiące od 80 do 85% wszystkich rozpoznań;
- krwotoczne – pozostałe 15 do 20%.
Przyczyny udaru mózgu – co zwiększa ryzyko?
Najczęstszymi czynnikami wyzwalającymi wystąpienie epizodu niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego są: nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu i migotanie przedsionków.
Do pozostałych potencjalnych przyczyn, na które nie mamy do końca wpływu, zalicza się:
- wiek (ryzyko udaru wzrasta powyżej 55. roku życia);
- płeć; (mężczyźni chorują częściej niż kobiety);
- rasa (częściej u przedstawicieli rasy czarnej);
- obciążenie genetyczne: zespół CADASIL, homocystynuria, choroba Fabry’ego etc.;
- choroby autoimmunologiczne, jak np. Zespół Sjögrena czy zespół antyfosfolipidowy;
- trombofilia i inne dziedziczne zaburzenia krzepnięcia np. mutacje genu PAI-1 czy MTHFR
Istnieją także czynniki ryzyka, które można modyfikować. Jest to, przede wszystkim, wspomniane wcześniej nadciśnienie tętnicze i nikotynizm, ale także:
- cukrzyca typu 2;
- spożywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (kokaina, metamfetamina, dopalacze o działaniu psychostymulującym);
- doustna antykoncepcja i hormonalna terapia zastępcza stosowana przez kobiety;
- zaburzenia gospodarki lipidowej;
- przyczyny kardiologiczne: niedomykalność zastawki mitralnej, migotanie przedsionków, infekcyjne zapalenie wsierdzia, przetrwały otwór owalny;
- czynniki infekcyjne jak: HIV, naczyniowe powikłania ospy wietrznej;
- ciąża;
- otyłość i siedzący tryb życia.
W prawie 20-30% przypadków udaru niedokrwiennego u dorosłych konkretna przyczyna jego wystąpienia nie jest znana.
Objawy udaru mózgu – jak je rozpoznać na czas?
W zależności od lokalizacji zaburzeń ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego, objawy udaru mózgu mogą wystąpić pod postacią:
- niedowładu lub porażenia połowiczego kończyn;
- zaburzeń mowy;
- zaburzeń czucia (niedoczulica połowy ciała);
- ubytków w polu widzenia;
- ośrodkowego porażenia nerwu twarzowego;
- niedowładu czterokończynowego;
- zaburzeń równowagi;
- zawrotów głowy;
- dwojenia obrazu, oczopląsu;
- silnego bólu głowy z nudnościami i wymiotami.
Pierwsza pomoc przy udarze mózgu – co zrobić przed przyjazdem pogotowia?
Najbardziej charakterystyczne objawy udaru to asymetria twarzy, w tym nagłe opadnięcie kącika ust, niewyraźna mowa, zaburzenia orientacji w czasie i miejscu, a także trudności w rozpoznaniu osób najbliższych. Może im towarzyszyć także krótkotrwała utrata przytomności. Jeśli w naszym otoczeniu znajduje się osoba, która prezentuje któreś z tych dolegliwości, powinniśmy niezwłocznie wezwać zespół ratownictwa medycznego i zabezpieczyć tę osobę do czasu przyjazdu karetki pogotowia.
Wybieramy w telefonie numer 112 lub 999,z bezpośrednim przekierowaniem do najbliższego dyspozytora ratownictwa medycznego. On zbierze wywiad dotyczący zgłoszenia: dane osoby chorej, objawy i czas ich wystąpienia, miejsce, do którego ma dotrzeć zespół ratownictwa medycznego. W czasie oczekiwania na przekazanie pracownikom medycznym osoby chorej, powinniśmy udzielić pomocy przedmedycznej.
Należą do niej następujące czynności:
- zabezpieczenie miejsca, w którym znajduje się osoba z podejrzeniem udaru;
- ułożenie w pozycji leżącej z uniesieniem tułowia na wysokość około 30-40 cm a w przypadku osoby nieprzytomnej- w pozycji bezpiecznej;
- nie podawanie żadnych leków, płynów czy posiłków;
- w przypadku utraty przytomności i braku oddechu- podjęcie czynności resuscytacyjnych;
- pozostanie przy poszkodowanym do momentu przyjazdu pogotowia ratunkowego.
W chwili pojawienia objawów udaru mózgu, dla dalszej skuteczności leczenia i uniknięcia ewentualnych powikłań w związku z utrzymującym się niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego – kluczowe są pierwsze 3 godziny.
Skutki udaru mózgu – na co należy się przygotować?
Przebycie udaru mózgu, bez względu na jego rozległość i czas trwania, jest stanem wymagającym dalszej wielospecjalistycznej opieki nad osobą wypisaną z oddziału neurologicznego.
Głównymi problemami, z którymi mierzą się chorzy i ich najbliższe otoczenie, jest niepełnosprawność po przebytym udarze i pogorszenie dotychczasowego samodzielnego funkcjonowania.
Zespół otępienny po przebytym udarze to częste powikłanie, pojawiające się po mniej więcej 12 tygodniach od przebytego epizodu niedokrwienia. Innymi jego następstwami mogą być zaburzenia pamięci oraz problemy z tworzeniem wypowiedzi i rozumieniem mowy (afazja językowa). Zmiany w zachowaniu, obniżenie nastroju, wycofanie społeczne i epizody depresyjne to częste problemy ze strony zdrowia psychicznego, z którymi chorzy nie potrafią sobie poradzić po przebyciu udaru.
Sporą część chorych dotykają problemy z powrotem siły mięśniowej – przez długie miesiące potrafią się utrzymywać problemy natury porażennej jednej lub obu kończyn, a także bóle i zaburzenia czucia skórnego w lokalizacji objętej niedokrwieniem.
Efektem przebytego niedokrwienia mózgu mogą być ubytki w polu widzenia i pogorszenie się ostrości wzroku, a także napady padaczkowe.
Im szybciej zostanie wdrożona rehabilitacja i usprawnianie pacjenta po przebytym udarze, tym mniejsze ryzyko utrwalenia się ewentualnych powikłań i większe prawdopodobieństwo przywrócenia pełnej lub chociaż częściowej sprawności sprzed choroby.
Każda osoba zarówno podczas pobytu w oddziale szpitalnym jak i po wypisie do domu, powinna być objęta wielospecjalistyczną opieką, m.in.: neurologa, lekarza rehabilitacji, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, psychologów, dietetyków, logopedów, a w razie potrzeby także psychiatrów.
Jeden epizod przebytego udaru jest czynnikiem ryzyka wystąpienia kolejnych epizodów niedokrwienia mózgu w przyszłości, dlatego ważna jest kontynuacja opieki lekarskiej.
Profilaktyka udaru mózgu – jak zapobiegać chorobie?
Tak, jak w przypadku wielu chorób układu krążenia, wystąpieniu niedokrwienia mózgu często możemy uniknąć.
Podstawą postępowania powinien być zdrowy i aktywny tryb życia polegający na zbilansowanej diecie z ograniczeniem przetworzonych potraw i nasyconych tłuszczy, zwiększeniu ilości warzyw i owoców.
W celu ochrony przed zaburzeniami ze strony krążenia mózgowego wskazane jest także:
- leczenie nadciśnienia tętniczego i kontrola ciśnienia (w tym przyjmowanie odpowiednich leków);
- ograniczenie spożycia alkoholu i zerwanie z nałogiem tytoniowym;
- kontrola masy ciała i podejmowanie regularnej aktywności fizycznej;
- kontrola gospodarki węglowodanowej w przypadku rozpoznanej cukrzycy;
- leczenie bezdechów sennych;
- unikanie spożycia substancji psychoaktywnych, jak psychostymulanty (kokaina, metamfetamina, dopalacze).
Do badań diagnostycznych, które warto wykonać i kontrolować w związku z istnieniem chorób przewlekłych, mogących wpłynąć na wystąpienie udaru mózgu zaliczamy m.in.:
- profil lipidowy (cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy);
- poziom glukozy na czczo i hemoglobiny glikowanej (w przypadku podejrzenia lub rozpoznania cukrzycy typu 2);
- morfologia krwi obwodowej, APTT, INR, fibrynogen;
- badanie USG dopplerowskie tętnic szyjnych;
- badanie USG dopplerowskie żył kończyn dolnych i USG tętnic kończyn dolnych;
- badanie echokardiograficzne serca i naczyń wieńcowych.
W ramach profilaktyki wtórnej po przebytym udarze mózgu w leczeniu stosuje się m.in. leki przeciwpłytkowe i przeciwzakrzepowe, które mają na celu chronić chorych przed kolejnymi ewentualnymi epizodami niedokrwiennymi.
Udar mózgu od wielu lat znajduje się w czołówce najczęstszych przyczyn zgonów na całym świecie. W celu uniknięcia trwałego uszczerbku na zdrowiu i wielu powikłań, niezwykle ważne jest szybkie rozpoznanie niepokojących, charakterystycznych dla tej choroby objawów i włączenie właściwego leczenia. Powinno to mieć miejsce w ciągu kluczowych pierwszych 3 godzin od początku ich trwania. Podobnie, jak w przypadku wielu chorób przewlekłych, wystąpieniu udaru możemy zapobiegać między innymi dzięki zdrowej i zbilansowanej diecie, regularnej kontroli ciśnienia tętniczego, poziomu glukozy we krwi i cholesterolu a także unikając spożywania ryzykownych substancji psychoaktywnych.
Bibliografia
- dostęp online 10.01.2025 https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7409792/pdf/main.pdf
- dostęp online 11.01.2025 https://www.mp.pl/pacjent/udar/udar-mozgu/136033,udar-mozgu-jak-udzielic-pomocy
- dostęp online 12.01.2025 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/stroke/symptoms-causes/syc-20350113
- Interna Szczeklika 2021, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2021
