Babeszjoza to choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Choć częściej kojarzona z chorobą zwierząt, jej występowanie u ludzi stanowi poważne zagrożenie zdrowotne, zwłaszcza w obliczu rosnącej liczby przypadków na całym świecie. Zakażenie tymi pierwotniakami przenoszone jest głównie przez kleszcze, a choroba przebiega w sposób zróżnicowany – od łagodnych objawów przypominających grypę, po poważne komplikacje prowadzące do uszkodzenia narządów. W artykule przybliżamy co to za choroba, omawiamy jej przyczyny, objawy, diagnostykę oraz leczenie.
Spis treści:
- Babeszjoza – co to za choroba?
- Babeszjoza – objawy choroby
- Diagnostyka zarażenia pierwotniakiem z rodzaju Babesia
- Babeszjoza – leczenie
Babeszjoza – co to za choroba?
Babeszjoza to choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Są to wewnątrzkomórkowe pasożyty atakujące erytrocyty (krwinki czerwone). Choroba dotyczy zarówno zwierząt (np. psów, bydła, koni), jak i ludzi, przy czym u człowieka występuje stosunkowo rzadko i jest zaliczana do chorób odzwierzęcych.
Do zakażenia dochodzi głównie na skutek ukąszenia przez kleszcze, będące wektorami przenoszącymi pierwotniaki. W rzadkich przypadkach możliwe jest również przeniesienie choroby poprzez transfuzję krwi od zakażonego dawcy. Opisywano także przypadki transmisji od matki do płodu. Najbardziej narażone na zachorowanie są osoby z obniżoną odpornością, a także osoby, które przeszły splenektomię (usunięcie śledziony), ponieważ śledziona odgrywa kluczową rolę w eliminacji zakażonych krwinek.
Występowanie babeszjozy w Polsce i na świecie
Babeszjoza występuje na całym świecie, szczególnie w regionach, gdzie kleszcze są licznie obecne. Najwięcej przypadków odnotowuje się w Ameryce Północnej (głównie w Stanach Zjednoczonych), w Europie Środkowej i Wschodniej, a także w Azji oraz w niektórych regionach Afryki. Różne gatunki Babesia występują w poszczególnych rejonach świata – np. Babesia microti w USA, Babesia divergens w Europie, a Babesia bovis i Babesia bigemina są problemem wśród zwierząt hodowlanych w regionach tropikalnych i subtropikalnych.
W Polsce babeszjoza jest chorobą występującą przede wszystkim u zwierząt, szczególnie u psów. U ludzi choroba jest rzadka, ale możliwa, zwłaszcza w regionach, gdzie kleszcze są powszechne – na przykład na Mazurach, Podlasiu czy w innych obszarach leśnych i wiejskich. Aktywność kleszczy i związane z nią ryzyko zakażenia trwa od wiosny do późnej jesieni. W Polsce najczęściej spotykanym gatunkiem kleszcza przenoszącego pierwotniaki jest Ixodes ricinus, który jest odpowiedzialny także za inne choroby odkleszczowe, takie jak borelioza.
>> To może Cię zainteresować: Nie tylko borelioza. Kleszczowe zapalenie mózgu – czy jest niebezpieczne?
Babeszjoza – objawy choroby
Objawy babeszjozy u ludzi mogą być niezwykle zróżnicowane. W wielu przypadkach, zwłaszcza u osób o silnym układzie odpornościowym, choroba może przebiegać bezobjawowo lub z objawami przypominającymi łagodną infekcję wirusową. Najczęściej obserwowane objawy to:
- Gorączka – gwałtowny wzrost temperatury ciała jest jednym z pierwszych objawów babeszjozy. Może wystąpić bardzo szybko i osiągnąć wartości powyżej 40°C.
- Zmęczenie i osłabienie – pacjenci skarżą się na ogólne zmęczenie, które nie ustępuje nawet po odpoczynku. Jest to związane z rozpadem czerwonych krwinek.
- Bóle mięśniowe i stawowe – podobnie jak w przypadku grypy, wiele osób odczuwa ból mięśniowy, ból stawów oraz bóle głowy.
- Problemy żołądkowo-jelitowe – często pojawiają się nudności, wymioty, bóle brzucha oraz utrata apetytu.
- Żółtaczka – w cięższych przypadkach choroby może dojść do uszkodzenia wątroby, co objawia się zażółceniem skóry i białek oczu.
- Powikłania neurologiczne – w rzadkich, ale ciężkich przypadkach, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym, mogą wystąpić objawy neurologiczne, takie jak drgawki czy utrata przytomności.
Babeszjoza jest w szczególności niebezpieczna dla osób, które mają osłabiony układ odpornościowy, takich jak pacjenci z HIV, osoby po przeszczepach czy chorzy na nowotwory. W takich przypadkach choroba może prowadzić do poważnych komplikacji, w tym uszkodzenia wątroby, nerek, a nawet zgonu.
>> Sprawdź też: Rumień wędrujący – jak rozpoznać objaw po ugryzieniu kleszcza?
Diagnostyka zarażenia pierwotniakiem z rodzaju Babesia
Diagnostyka babeszjozy polega na wykrywaniu obecności pasożyta Babesia w organizmach zakażonych, a także na oznaczaniu odpowiedzi immunologicznej organizmu, która może wskazywać na przebyte lub aktywne zakażenie.
Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje kilka etapów, które pozwalają na potwierdzenie zakażenia i ocenę jego fazy.
Badanie mikroskopowe w przypadku podejrzenia babeszjozy
Podstawową metodą wykrywania Babesia jest mikroskopowe badanie krwi pacjenta. W tym celu wykonuje się tzw. rozmaz krwi, który polega na zabarwieniu próbki krwi specjalnymi barwnikami, a następnie jej ocenę pod mikroskopem. Podczas badania szuka się charakterystycznych form pierwotniaków, które wnikają do czerwonych krwinek i w nich się rozmnażają. Typowe dla babeszjozy są tzw. „pierścienie” wewnątrz erytrocytów. W przypadku niektórych gatunków Babesia, możliwe jest również zauważenie sferycznych lub owalnych form pasożyta.
Mimo że ta metoda jest stosunkowo tania i szybka, to jej czułość bywa ograniczona, szczególnie w przypadku niskiej liczby pasożytów we krwi, co może prowadzić do fałszywie negatywnych wyników, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby.
>> Przeczytaj także: Badania w kierunku nużeńca ludzkiego (Demodex)
Diagnostyka molekularna (PCR)
Inną metodą diagnostyczną jest reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR), która pozwala na wykrycie materiału genetycznego pierwotniaków w próbce krwi pacjenta. Test PCR jest bardziej czuły od mikroskopowego badania krwi i umożliwia wykrycie Babesia w przypadku, gdy liczba pasożytów jest zbyt mała, aby były one widoczne pod mikroskopem. Test PCR może również pomóc w identyfikacji gatunku Babesia i ocenie stopnia zakażenia.
Testy serologiczne
W diagnostyce babeszjozy ważną rolę odgrywa również ocena odpowiedzi immunologicznej organizmu pacjenta na zakażenie. Zakażenie pierwotniakami wywołuje odpowiedź immunologiczną, która przejawia się produkcją przeciwciał. W tym celu wykonuje się testy serologiczne, które polegają na oznaczeniu poziomu przeciwciał w surowicy pacjenta.
- Przeciwciała IgM – są to przeciwciała, które pojawiają się we krwi w odpowiedzi na wczesną fazę zakażenia. Ich obecność wskazuje na świeże, aktywne zakażenie. Oznaczenie IgM jest szczególnie pomocne w przypadkach, gdy objawy kliniczne są obecne, ale badanie mikroskopowe lub PCR nie wykazało jednoznacznych dowodów na obecność pasożyta.
- Przeciwciała IgG – to przeciwciała, które wytwarzają się później, zwykle kilka tygodni po zakażeniu. Ich obecność może świadczyć o przebytej infekcji lub o trwającym zakażeniu w fazie przewlekłej. Przeciwciała IgG utrzymują się w organizmach przez dłuższy czas, co sprawia, że ich obecność może świadczyć o wcześniejszym kontakcie z patogenem, nawet jeśli objawy już ustąpiły.
>> To może Cię zainteresować: Badania serologiczne – co to jest serologia, na czym polegają badania i kiedy się je wykonuje?
Badanie hematologiczne
W diagnostyce babeszjozy pomocne są również badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi i badania biochemiczne, które mogą wskazywać na zmiany związane z zakażeniem. Morfologia często wykazuje niedokrwistość (wynikającą z zniszczenia czerwonych krwinek przez Babesia), zmniejszoną liczbę płytek krwi (co zwiększa ryzyko krwawień) oraz zmiany w liczbie białych krwinek. Badania biochemiczne mogą wykazać podwyższony poziom bilirubiny (skutek hemolizy), transaminaz (wskazujących na uszkodzenie wątroby) oraz kreatyniny i mocznika (sygnalizujących uszkodzenie nerek). Te zmiany pomagają ocenić stopień uszkodzeń narządów i ogólny stan zdrowia pacjenta.
Babeszjoza – leczenie
Leczenie babeszjozy opiera się na stosowaniu leków przeciwpierwotniakowych, które eliminują pasożyta Babesia z organizmu. Z uwagi na różnice w dostępności leków między Europą a USA, leczenie w Polsce powinno być prowadzone pod kontrolą specjalisty chorób zakaźnych.
Standardowe terapie obejmują:
- Atowakwon z azytromycyną – stosowane w lekkim i umiarkowanym przebiegu.
- Klindamycyna w połączeniu z chininą – zalecane w cięższych przypadkach.
- Imidokarb dipropionian – używany głównie w weterynarii, w wyjątkowych sytuacjach stosowany także u ludzi.
Leczenie wspomagające może obejmować płynoterapię, leki przeciwbólowe, a w ciężkich przypadkach transfuzje krwi. Wczesna diagnostyka i szybkie wdrożenie terapii są kluczowe, szczególnie dla pacjentów z obniżoną odpornością.
Prewencja babeszjozy jest równie istotna jak jej leczenie. Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia, należy stosować repelenty odstraszające kleszcze, nosić jasną odzież ochronną z długimi rękawami i nogawkami oraz regularnie kontrolować ciało po pobycie na terenach zalesionych. Unikanie wysokich traw i krzewów w okresach aktywności kleszczy (wiosna-jesień) również znacząco redukuje ryzyko.
>> Sprawdź również: Borelioza – najczęstsza choroba odkleszczowa
Babeszjoza jest chorobą pasożytniczą, która może przyjąć bardzo różne formy – od łagodnych infekcji, przez przypadki wymagające hospitalizacji, aż po poważne komplikacje zdrowotne. Zakażenie pierwotniakami z rodzaju Babesia wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań, szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym. Z tego powodu diagnostyka, leczenie oraz prewencja tej choroby powinny być traktowane priorytetowo, szczególnie w rejonach, gdzie kleszcze są powszechnie obecne.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Lobo CA, Singh M, Rodriguez M. Human babesiosis: recent advances and future challenges. Curr Opin Hematol. 2020 Nov;27(6):399-405.
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/160789,babeszjoza (dostęp: 14.01.2024).
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B01.XI.E.7. (dostęp: 14.01.2024).
- Weiss LM. Babesiosis in humans: a treatment review. Expert Opin Pharmacother. 2002 Aug;3(8):1109-15.
