Cukrzyca to jedno z najczęstszych schorzeń przewlekłych. Dotyka nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci i młodzieży, stąd każdy rodzic powinien posiadać podstawową wiedzę na temat choroby. Jakie są objawy? Czy są znane czynniki ryzyka? Jak wygląda diagnostyka? Odpowiedzi na te oraz wiele innych pytań znajdziesz poniżej.
Spis treści:
- Cukrzyca typu 1 a cukrzyca typu 2 u dzieci
- Jak często występuje cukrzyca u dzieci?
- Przyczyny cukrzycy u dzieci
- Jak rozpoznać cukrzycę u dzieci? Objawy
- Cukrzyca u dzieci – jakie badania należy wykonać?
- Leczenie cukrzycy u dzieci – jak przebiega?
- Podsumowanie
Cukrzyca typu 1 a cukrzyca typu 2 u dzieci
Cukrzyca typu 1 i 2 to dwie różne choroby o różnych mechanizmach.
Istotą cukrzycy typu 1 jest proces autoimmunologiczny prowadzący do niszczenia komórek beta trzustki. Są one źródłem insuliny – hormonu, który umożliwia wnikanie krążącej we krwi glukozy do komórek. Postępujące niszczenie źródła tego kluczowego hormonu prowadzi do sytuacji, w której jego niedobór skutkuje brakiem możliwości przemieszczenia glukozy z krwi do tkanek i dochodzi do rozwoju choroby.
>> Sprawdź też: Rola przeciwciał w cukrzycy typu 1
W cukrzycy typu 2 patomechanizm jest nieco inny. Wskutek wzrostu komórek, głównie tkanki tłuszczowej, dochodzi do względnego niedoboru insuliny. Rosnące komórki, zwiększając swoją objętość, nie produkują dodatkowych receptorów dla hormonu. Proces ten jest podobny do oddalających się kropek naniesionych na balonik w miarę jego nadmuchiwania. Rosnące odległości między receptorami dla insuliny sprawiają, że tej trudno “znaleźć” miejsce przyłączenia, co prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi. Ten rodzaj cukrzycy jest silnie powiązany z nadwagą i otyłością.
Jak często występuje cukrzyca u dzieci?
Według danych literaturowych cukrzyca typu 1 w naszej szerokości geograficznej dotyka od 10 do 20 na 100 000 dzieci poniżej 15. roku życia. Szacuje się, że w 2021 roku liczba osób chorych na całym świecie wyniosła około 8,4 miliona, a do 2040 roku wzrośnie aż do 13,5–17,4 milionów.
Cukrzyca typu 2 jest rzadsza – szacunkowe dane wskazują na zapadalność rzędu 1 przypadku na 100 000 dzieci, niemniej liczba ta stale wzrasta. Ma to związek z rosnącą częstością nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Drugi ponury fakt jest taki, iż nawet jeśli dziecko “nie zdąży” rozwinąć cukrzycy do 18. roku życia to “wchodzi w dorosłość” z potężnym bagażem zdrowotnym i dużą szansą na cukrzycę w kolejnych latach życia.
>> Zobacz również: Czym jest cukrzyca typu MODY?
Przyczyny cukrzycy u dzieci
Jak już wspomniano, w przypadku cukrzycy typu 1 chorobę wywołuje bezwzględny niedobór insuliny spowodowany niszczeniem komórek produkujących insulinę. Dzieje się tak wtedy, gdy układ odpornościowy nieprawidłowo rozpoznaje komórki beta trzustki jako obce. Proces ten może być indukowany przez czynniki:
- genetyczne: odkryto ponad 50 genów predysponujących do zachorowania,
- środowiskowe: niektóre infekcje wirusowe, skład mikrobiomu i dieta,
- pochodzenie etniczne: większe ryzyko u osób pochodzenia afrykańskiego.
Za cukrzycę typu 2 odpowiada względny niedobór insuliny. Prowadzi do tego głównie otyłość. Czynnikami ryzyka zachorowania są:
- brak aktywności fizycznej,
- wysokokaloryczna dieta oparta głównie o produkty wysokoprzetworzone,
- obciążony wywiad rodzinny,
- przewlekły niedobór witaminy D3,
- dieta uboga w witaminę K.
>> Przeczytaj również: Insulinooporność – wstęp do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2
Jak rozpoznać cukrzycę u dzieci? Objawy
Cukrzyca typu 1 przez pewien czas pozostaje niezauważona – dzieje się tak dopóty, dopóki produkcja insuliny jest wystarczająca. Po wyczerpaniu rezerwy, tuż przed rozpoznaniem choroby, występuje zwykle wielomocz, polidypsja (nadmierne pragnienie) i utrata masy ciała. W przypadku opóźnienia diagnozy mogą wystąpić wymioty, bóle brzucha, zmiany stanu psychicznego, odwodnienie i kwasica ketonowa. Ostatni z wymienionych jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i objawia się:
- zapachem acetonu z ust,
- odwodnieniem,
- silnym bólem brzucha,
- tzw. oddechem Kussmaula (bardzo szybkie, głębokie wdechy i wydechy),
- wymiotami,
- śpiączką,
- zaburzeniami stanu psychicznego.
Cukrzyca typu 2 także pozostaje niezauważona przez długi czas, w tym przypadku jednak nadmierna masa ciała jest zazwyczaj niepokojąca dla rodzica i/lub lekarza, stąd odpowiednio wcześnie wykonane badania pozwalają na rozpoznanie w okresie bezobjawowym. Jednak bez wczesnej diagnostyki mogą rozwinąć się objawy podobne to wymienionych powyżej.
>> To może Cię zainteresować: Cukrzyca epidemią XXI wieku
Dodatkowo na skórze mogą pojawić się charakterystyczne zmiany określane jako rogowacenie ciemne (ciemna wysypka z nadmiernym rogowaceniem występująca głównie pod pachami, w pachwinach, w okolicy szyi i okolicach zgięciowych).
Cukrzyca u dzieci – jakie badania należy wykonać?
Przy obecności objawów sugerujących cukrzycę typu 1 należy oznaczyć stężenie glukozy we krwi żylnej – nawet przygodna (nie na czczo) glikemia wynosi wtedy ponad 200 mg/dl (niekiedy wartości te sięgają 600-800 mg/dl). Jest to wskazanie do natychmiastowej hospitalizacji. Jednocześnie warto wykonać jonogram, stężenie kreatyniny i badanie ogólne moczu.
Po rozpoznaniu i włączeniu leczenia przeprowadza się regularne badania przesiewowe w kierunku chorób tarczycy i celiakii. W zależności od czasu trwania cukrzycy zaleca się regularne badania przesiewowe w kierunku zaburzeń lipidowych, mikroalbuminurii i retinopatii.
Dla cukrzycy typu 2, według Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego, zaleca się badania przesiewowe (oznaczenie stężenia glukozy na czczo) co 3 lata począwszy od 10. roku życia u pacjentów:
- z otyłością (BMI ≥95 percentyla dla wieku),
- nadwagą (BMI ≥ 85 percentyla dla wieku) i występowaniem co najmniej 2 czynników ryzyka (dodatni wywiad rodzinny, pochodzenie etniczne, oznaki insulinooporności, cukrzyca ciążowa w wywiadzie u matki).
Cukrzycę typu 2 rozpoznaje się w przypadku:
- przygodnego stężenia glukozy we krwi w osoczu ≥200 mg/dl z objawami wielomoczu, polidypsji lub utraty masy ciała,
- poziom glukozy we krwi na czczo ≥126 mg/dl u pacjenta bezobjawowego,
- doustny test tolerancji glukozy (oGTT) przy stężeniu cukru we krwi ≥ 200 mg/dl po 2 godzinach po spożyciu 1,75g glukozy na kg masy ciała (maksymalnie 75g),
- stężenie hemoglobiny glikowanej powyżej 6,5%.
Jednocześnie warto dokonać oceny zaburzeń lipidowych, a także stężenia ALT i AST – z cukrzycą typu 2, także u młodzieży, często występuje niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby.
Leczenie cukrzycy u dzieci – jak przebiega?
Podstawą leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia. Jej schemat zależy od wieku pacjenta, możliwości intelektualnych, stopnia wyedukowania co do swojej choroby i statusu socjoekonomicznego.
W cukrzycy typu 2 możliwe jest leczenie doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi. Rodzaj i schemat terapii zależą od wielu czynników, m.in. stopnia zaawansowania choroby, wieku i współpracy pacjenta. Lekiem I rzutu jest metformina. Insulinoterapia znajduje zastosowanie u dzieci z kwasicą ketonową, przygodnym stężeniem glukozy we krwi powyżej 250 mg/dl, stężeniem hemoglobiny glikowanej powyżej 8,5% lub u których nie jest jednoznaczne rozróżnienie cukrzycy typu 1 od 2.
W obu przypadkach absolutnie niezbędna jest stała, regularna opieka i edukacja dietetyczna, dzięki której stężenie glukozy we krwi może być utrzymywane we względnie bezpiecznych granicach. Nawet najbardziej zaawansowane leki nie będą skuteczne, jeśli sposób żywienia będzie nieodpowiedni.
>> Przeczytaj także: Jak obniżyć poziom cukru we krwi? Dieta cukrzycowa
Podsumowanie
Cukrzyca to choroba przebiegająca z nieprawidłowo wysokim stężeniem glukozy we krwi. Do cukrzycy typu 1 prowadzi bezwzględny, a typu 2 względny niedobór insuliny – hormonu umożliwiającego przechodzenie glukozy z krwi do komórek. Objawy obejmują nadmierne pragnienie, oddawanie dużej objętości moczu, bóle brzucha, spadek masy ciała, a w skrajnych przypadkach kwasicę ketonową. Leczenie obejmuje farmakoterapię i postępowanie żywieniowe, będące absolutną podstawą terapii.
Źródła
- Los E, Wilt AS. Type 1 Diabetes in Children. [Updated 2023 Jun 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441918 - Tillotson CV, Bowden SA, Shah M, et al. Pediatric Type 2 Diabetes. [Updated 2023 Nov 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431046 - Candler TP, Mahmoud O, Lynn RM, Majbar AA, Barrett TG, Shield JPH. Continuing rise of Type 2 diabetes incidence in children and young people in the UK. Diabet Med. 2018 Jun;35(6):737-744. doi: 10.1111/dme.13609. Epub 2018 Mar 24. PMID: 29460341; PMCID: PMC5969249.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5969249 - Norris JM, Johnson RK, Stene LC. Type 1 diabetes-early life origins and changing epidemiology. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Mar;8(3):226-238. doi: 10.1016/S2213-8587(19)30412-7. Epub 2020 Jan 27. PMID: 31999944; PMCID: PMC7332108.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7332108 - Chiang JL, Maahs DM, Garvey KC, Hood KK, Laffel LM, Weinzimer SA, Wolfsdorf JI, Schatz D. Type 1 Diabetes in Children and Adolescents: A Position Statement by the American Diabetes Association. Diabetes Care. 2018 Sep;41(9):2026-2044. doi: 10.2337/dci18-0023. Epub 2018 Aug 9. PMID: 30093549; PMCID: PMC6105320.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6105320 - Ogrotis I, Koufakis T, Kotsa K. Changes in the Global Epidemiology of Type 1 Diabetes in an Evolving Landscape of Environmental Factors: Causes, Challenges, and Opportunities. Medicina (Kaunas). 2023 Mar 28;59(4):668. doi: 10.3390/medicina59040668. PMID: 37109626; PMCID: PMC10141720.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10141720 - Wu Y, Ding Y, Tanaka Y, Zhang W. Risk factors contributing to type 2 diabetes and recent advances in the treatment and prevention. Int J Med Sci. 2014 Sep 6;11(11):1185-200. doi: 10.7150/ijms.10001. PMID: 25249787; PMCID: PMC4166864.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4166864
