Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to poważna choroba układu nerwowego. Charakteryzuje się stanem zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych. Najczęściej jej przyczyną jest infekcja wirusowa lub bakteryjna, choć choroba może wynikać także z czynników pozainfekcyjnych, takich jak choroby autoimmunologiczne. Dowiedz się, jakie są objawy i powikłania zapalenia opon mózgowych, jak wygląda diagnostyka oraz na czym polega leczenie.
Spis treści:
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – co to jest?
- Zapalenie opon mózgowych – rodzaje
- Zapalenie opon mózgowych – objawy
- Diagnostyka zapalenia opon mózgowych. Jakie badania się wykonuje?
- Zapalenie opon mózgowych – leczenie
- Zapalenie opon mózgowych – możliwe powikłania
- Zapobieganie zapaleniu opon mózgowych
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – co to jest?
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych definiuje się jako proces zapalny obejmujący:
- oponę miękką,
- oponę pajęczą,
- przestrzeń podpajęczynówkową.
Opona miękka i pajęcza to dwie z opon mózgowo-rdzeniowych, czyli błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy. Pełnią one funkcje ochronne. Natomiast przestrzeń podpajęczynówkowa znajduje się między nimi i jest wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym.
Zapalenie opon mózgowych to najczęstsza forma neuroinfekcji. Jej wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia jest bardzo ważne dla uniknięcia poważnych powikłań. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci i seniorów.
Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być infekcyjne (bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze) lub nieinfekcyjne (np. spowodowane lekami lub chorobami autoimmunologicznymi).
Zapalenie opon mózgowych – rodzaje
Podział ze względu na przyczynę zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych obejmuje:
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się, gdy do płynu mózgowo-rdzeniowego przedostaną się bakterie. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą krwiopochodną z nosogardzieli, po urazie, operacji neurochirurgicznej lub poprzez przeniesienie z ogniska zakażenia (np. zatok, ucha środkowego).
Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dzieli się na:
- ropne,
- nieropne.
Bakterie, które najczęściej wywołują ropne zapalenie opon mózgowych to m.in. meningokoki (Neisseria meningitidis), pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), paciorkowce grupy B i A, Haemophilus influenzae, E.coli. Nieropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może być spowodowane m.in. przez krętki rodzaju Borrelia (odpowiedzialne za boreliozę), pałeczki z rodzaju Brucella (bruceloza), krętki z rodzaju Leptospira (leptospiroza).
>> Zobacz także: Bruceloza objawy i diagnoza – kompleksowe spojrzenie na chorobę odzwierzęcą
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozwija się na skutek infekcji wirusowej. Są za nią odpowiedzialne patogeny, takie jak m.in. enterowirusy, wirus odkleszczowego zapalenia mózgu, wirus nagminnego zapalenia ślinianek, wirus ospy wietrznej i półpaśca, wirus opryszczki zwykłej. Dostają się do organizmu m.in. przez drogi oddechowe lub przewód pokarmowy, a następnie wędrują do ośrodkowego układu nerwowego – najczęściej drogą krwiopochodną.
>> Zobacz także: Nie tylko borelioza. Kleszczowe zapalenie mózgu – czy jest niebezpieczne?
Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Grzybicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wywołane przez grzyby chorobotwórcze m.in. z rodzaju Candida, Cryptococcus, Aspergillus. Drobnoustroje dostają się do ośrodkowego układu nerwowego poprzez rozsiew krwiopochodny z innych narządów lub tkanek. Najczęściej choroba występuje u osób z zaburzeniami odporności.
>> Zobacz także: Nawracające infekcje grzybicze (Candida albicans) – jak objawia się kandydoza?
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Pasożytnicze zapalenie opon mózgowych występuje rzadko. Jest wywołane inwazją np. Naegleria fowleri. Występuje zwykle po kontakcie z zanieczyszczoną wodą, np. w ciepłych jeziorach. Choroba rozwija się bardzo szybko i charakteryzuje się ciężkim przebiegiem.
Niezakaźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Niezakaźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych nie jest związane z działaniem czynnika infekcyjnego. Może rozwinąć się na skutek m.in. chorób nowotworowych, chorób autoimmunologicznych, toksyn, niektórych leków (np. metotreksatu).
Zapalenie opon mózgowych – objawy
Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i ich nasilenie zależą od przyczyny. Najczęściej choroba spowodowana ostrą infekcją bakteryjną ma nagły początek i szybko postępuje, prowadząc do zagrożenia życia. Przy etiologii wirusowej przebieg jest łagodniejszy, a zapalenie opon poprzedza wystąpienie objawów przypominających zakażenie górnych dróg oddechowych.
Objawy zapalenia opon mózgowych to:
- gorączka,
- dreszcze,
- bóle głowy (silne, nieustępujące po lekach przeciwbólowych),
- wymioty,
- światłowstręt,
- sztywność karku,
- nadwrażliwość na bodźce,
- rozdrażnienie,
- senność.
Przy bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych może pojawić się opryszczka wargowa, wybroczyny skórne, a także rozwinąć sepsa lub niewydolność wielonarządowa.
| U osób w podeszłym wieku objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być niecharakterystyczne. |
Diagnostyka zapalenia opon mózgowych. Jakie badania się wykonuje?
Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych opiera się o wywiad medyczny, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe, do których należą:
- posiew krwi,
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (badanie ogólne, badanie mikrobiologiczne),
- badanie neurologiczne,
- badania obrazowe (np. tomografia komputerowa głowy),
- testy laboratoryjne z krwi (m.in. morfologia krwi, CRP, gazometria, układ krzepnięcia).
Zapalenie opon mózgowych – leczenie
Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zależy od etiologii. Dzieli się je na przyczynowe i objawowe. W przypadku zapalenia opon o etiologii bakteryjnej stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, dobrane na podstawie wyników posiewu. Przy zapaleniach wirusowych leczenie polega głównie na terapii objawowej, a w niektórych przypadkach (np. zakażenie wirusem opryszczki) stosuje się leki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir. Terapia objawowa obejmuje płynoterapię, stosowanie leków przeciwgorączkowych, rehabilitację oraz profilaktykę powikłań. Leczenie prowadzone jest w warunkach szpitalnych.
Zapalenie opon mózgowych – możliwe powikłania
Możliwe powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych to m.in.:
- stan padaczkowy i napady drgawkowe,
- ropień mózgu,
- obrzęk mózgu,
- wodogłowie,
- upośledzenie słuchu,
- zaburzenia mowy,
- niepełnosprawność intelektualna,
- zaburzenia funkcji poznawczych,
- niedowłady,
- zgon.
Ryzyko powikłań jest największe w przypadku bakteryjnego, grzybiczego i pasożytniczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Zapobieganie zapaleniu opon mózgowych
Niektórym rodzajom zapalenia opon mózgowo rdzeniowych można zapobiegać przy pomocy szczepień ochronnych (np. przeciwko meningokokom, pneumokokom, wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu, śwince). Bardzo ważne jest także zachowanie odpowiedniej higieny i stosowanie środków ochrony osobistej – szczególnie podczas kontaktu z osobą przechodzącą infekcję bakteryjną lub wirusową.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to poważna choroba, która wymaga szybkiej diagnozy i odpowiedniego leczenia. Najczęściej jest spowodowana infekcją wirusową lub bakteryjną, ale mogą wywołać ją również grzyby, pasożyty i czynniki nieinfekcyjne. Objawy, które na nią wskazują to m.in. sztywność karku, wysoka gorączka, światłowstręt, silne bóle głowy i nadwrażliwość na bodźce. Ich wystąpienie należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha
Bibliografia
- Ł. Przysło, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, Stany Nagłe. Pediatria
- K. Mrozowska-Nyckowska i in., Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2021 roku, Przegląd Epidemiologiczny 2023, 77(3), s. 387–402
- A. Starostka-Tatar, B.M. Łabuz-Roszak, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Rodzaje choroby, objawy, metody leczenia oraz profilaktyka, Medical Tribune 2024, nr 2, s. 54–59
- https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157185,bakteryjne-zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych (dostęp 09.01.2025)
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.6.1.(dostęp 09.01.2025)
- A. Gogol, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z punktu widzenia neurologa pracującego na SOR-ze, Stany Nagłe po Dyplomie 2020
