Żelazo w diecie dziecka jest niezbędne do pokrycia jego zapotrzebowania zgodnie z normami i tym samym zapewnienia mu prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Pierwiastek ten jest potrzebny m.in. do oddychania tkankowego, syntezy hemoglobiny oraz zwalczania bakterii i wirusów przez system immunologiczny. Przeczytaj, jak dietą zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka.
Spis treści:
- Rola żelaza w diecie dziecka
- Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci
- Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?
- Objawy niedoboru żelaza u dzieci
- Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?
- Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka
- Żelazo u dzieci – podsumowanie
Rola żelaza w diecie dziecka
Odpowiednio zbilansowana i bogata w żelazo dieta dziecka ma na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia niedoboru żelaza. Zbyt niski poziom tego pierwiastka jest najpowszechniej występującym niedoborem pokarmowym w populacji pediatrycznej. Dieta ma drugorzędne znaczenie u dzieci, u których zdiagnozowano niedokrwistość z niedoboru żelaza. Spożywanie posiłków bogatych w żelazo odgrywa jednak istotną rolę w zapobieganiu nawrotom tej choroby.
>> Przeczytaj też: Niedokrwistość u dziecka – kompendium wiedzy dla każdego rodzica
Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci
Zapotrzebowanie na żelazo jest zależne od wieku dziecka. Gospodarka żelazowa noworodka bazuje na zapasach żelaza zgromadzonych w okresie płodowym i odłożonych z rozpadłych krwinek czerwonych po narodzinach.
Od drugiego półrocza życia niezbędne jest jednak dostarczanie mu żelaza z pożywieniem. Z tego powodu należy rozpocząć rozszerzanie diety między 17. a 26. tygodniem życia. Zapotrzebowanie organizmu na żelazo wzrasta również w okresie dojrzewania, zwłaszcza u miesiączkujących już dziewcząt.
Zalecane spożycie żelaza przez dzieci wynosi:
- niemowlęta 6-12 miesięcy: 11 mg/dobę,
- dzieci 1–3 lata: 7 mg/dobę,
- dzieci 4–9 lat: 10 mg/dobę,
- chłopcy 10–12 lat: 10 mg/dobę,
- chłopcy 13–18 lat: 12 mg/dobę,
- dziewczęta 10–12 lat przed wystąpieniem miesiączki: 10 mg/dobę,
- dziewczęta 10–12 lat po wystąpieniu miesiączki: 15 mg/dobę,
- dziewczęta 13–18 lat: 15 mg/dobę.
Dlaczego dzieci są narażone na niedobór żelaza?
Na niedobór żelaza narażone są niemowlęta, dzieci oraz młodzież ze względu na intensywność zachodzących u nich procesów wzrastania oraz dojrzewania. Wcześniaki, niemowlęta matek z niedoborem żelaza w ciąży lub w czasie karmienia piersią stanowią grupę ryzyka. Ważne jest zatem stosowanie przez kobiety ciężarne i karmiące piersią zbilansowanej diety bogatej w żelazo, a w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza włączenie leczenia farmakologicznego. Skutki niedoborów żelaza we wczesnym etapie życia mogą utrzymać się również w wieku dorosłym.
>> Dowiedz się więcej: Dieta matki karmiącej
Do głównych przyczyn niedoboru żelaza u dzieci należą:
- Niedostateczne zaopatrzenie w żelazo:
- mniejsze zapasy z okresu płodowego (u wcześniaków, noworodków z ciąż mnogich, u dzieci matek z niedokrwistością w ciąży, u dzieci narażonych na straty krwi w okresie porodowym),
- niedostateczna podaż żelaza w diecie.
- Zaburzenia wchłaniania (nawracające lub przewlekłe biegunki, celiakia, nieprawidłowości anatomiczne jelit).
- Nadmierne straty żelaza (ostre i przewlekłe krwawienia, przetoczenia, zakażenia pasożytnicze).
- Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (okresy szybkiego wzrostu wcześniaków, okres szybkiego wzrostu w okresie dojrzewania).
Objawy niedoboru żelaza u dzieci
Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, której najbardziej charakterystycznymi objawami są:
- bladość śluzówek i spojówek,
- zajady w kącikach ust,
- szorstkość skóry,
- łamliwość włosów i paznokci,
- obniżona sprawność fizyczna,
- obniżona zdolność koncentracji,
- obniżona odporność na infekcje.
Wśród objawów wymienia się również zaburzenia pamięci, zaburzenia rytmu pracy serca oraz zwiększone ryzyko wystąpienia depresji i zaburzeń lękowych. Objawy zależą jednak od stopnia choroby, szybkości jej narastania, chorób towarzyszących oraz możliwości adaptacyjnych organizmu.
>> Sprawdź też: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny
Kiedy należy zbadać poziom żelaza u dziecka?
Wskazaniem do zbadania poziomu żelaza u dziecka może być:
- nawracające zakażenia układu oddechowego i układu pokarmowego (np. kolonizacja Helicobacter pylori),
- zespół złego wchłaniania (np. w celiakii, alergiach pokarmowych, przewlekłych biegunkach),
- zwiększone straty żelaza w okresie pokwitania u dziewcząt (obfite miesiączki),
- zmniejszone spożycie żelaza z dietą – upośledzone łaknienie, stosowanie restrykcyjnych diet odchudzających, nieprawidłowo zbilansowanych, wegańskiej lub wegetariańskiej,
- podejrzenie niedoboru żelaza po przeprowadzeniu badań przedmiotowego i podmiotowego przez lekarza.
Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza u dziecka? Źródła żelaza w diecie dziecka
O prawidłowy poziom żelaza u niemowląt można zadbać poprzez:
- wyłączne karmienie piersią przez co najmniej 6 miesięcy życia dziecka (mleko kobiece zawiera łatwo przyswajalne żelazo),
- mleka modyfikowanego wzbogaconego w żelazo (niemowlętom, które nie mogą być karmione mlekiem matki),
- rozpoczęcie rozszerzania diety zgodnie ze schematem żywienia między 17. a 26 tygodniem życia,
- podawanie produktów bogatych w żelazo: mięsa (wołowiny, cielęciny, królika), żółtka jaja, kaszki dla niemowląt wzbogaconej w żelazo,
- niepodawanie dziecku mleka krowiego (i innych ssaków np. koziego) jako głównego posiłku przed ukończeniem 1. roku życia.
Do prawidłowego poziomu żelaza u dzieci starszych przyczynia się z pewnością dieta zgodna z „Piramidą Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży”. Dodatkowo warto zwrócić szczególną uwagę na spożywanie:
- 4-5 posiłków w ciągu dnia o mniej więcej stałych porach,
- lekkostrawnej kolacji 2-3 godziny przed snem,
- warzyw do obiadu, zwłaszcza na surowo, a surówek od razu po przyrządzeniu,
- posiłków z udziałem produktów bogatych w witaminę C (np. kanapki z wędliną i czerwoną papryką, ryby skropionej cytryną, gulaszu z wołowiny z dodatkiem natki pietruszki),
- owoców w ramach posiłku (zwłaszcza bogatych w witaminę C, tj. kiwi, truskawki, owoce cytrusowe, czarna porzeczka)
- produktów zbożowych mieszanych oraz w odpowiednich ilościach pełnoziarnistych (nadmiar błonnika może zaburzyć wchłanianie żelaza),
- 3-4 szklanek mleka, kefiru, maślanki lub jogurtu (ze względu na wchłanianie żelaza nie należy łączyć w jednym posiłku produktów wyjątkowo bogatych w żelazo z mlekiem lub jego przetworami),
- ryb, nasion roślin strączkowych, jaja (zwłaszcza żółtka), chudego mięsa czerwonego,
- olejów roślinnych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany),
- soków owocowych jedynie jako dodatek do posiłku bogatego w żelazo – witamina C zawarta w sokach pomaga we wchłanianiu żelaza i w umiarkowanych ilościach (zgodnie z rekomendacjami dzieci w wieku 1-3 lat nie więcej niż 120 ml, 4-6 lat nie więcej niż 12-180 ml, 7-18 lat nie więcej niż 240 ml),
- produktów spożywczych wzbogacanych w żelazo np. płatków śniadaniowych, napojów roślinnych,
- chudego mięsa czerwonego i innych gatunków mięs o dużej zawartości żelaza, tj. wątróbka wieprzowa (18,7 mg/100g), udziec z cielęciny (2,4 mg/100g), polędwica z wołowiny (9,4 mg/100g), mięso z królika (2,6 mg/100g),
- chudych gatunków wędlin, np. szynka wołowa gotowana – są bogatym źródłem żelaza dobrze przyswajalnego,
- nasion, orzechów i ziaren jako dodatek do posiłków (migdały, orzechy pistacjowe, orzechy laskowe, mak, sezam, nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane, wiórki kokosowe).
Zaleca się również unikania spożywania:
- wysoko przetworzonych produktów mięsnych,
- cukru, słodyczy oraz słodkich napojów gazowanych i niegazowanych,
- solonych przekąsek,
- żywność typu fast food,
- mocnych naparów z herbaty,
- herbaty do posiłku,
- napojów zawierających kofeinę typu cola.
Żelazo u dzieci – podsumowanie
Żelazo w diecie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju dzieci i młodzieży, jak również profilaktyce niedoboru tego pierwiastka. Zaleca się, aby dieta dziecka była urozmaicona, zgodna z zasadami zdrowego żywienia dzieci i młodzieży oraz uwzględniała produkty o dużej zawartości żelaza, tj. chude mięso czerwone (wołowina, cielęcina, królik), wątróbka i żółtko jaja. Korzystny wpływ na wchłanianie żelaza ma obecność w posiłku produktów bogatych w witaminę C (papryki czerwonej, natki pietruszki, kiwi, cytryny, czarnej porzeczki oraz truskawki).
Piśmiennictwo
- Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H., Normy żywienia dla populacji Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2024.
- Baker R.D., Greer F.R., Committee on Nutrition. Diagnosis and Prevention of Iron Deficiency and Iron-Deficiency Anemia in Infants and Young Children (0–3 Years of Age). Pediatrics 2010; 126:1040-50.
- Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania. Standardy medyczne/pediatria, 2011;8:100-106.
- Szajewska H. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria T.18, 2021.
- Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wyd. 2, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017.
