FSH – co to jest, kiedy wykonać badanie i co oznaczają wyniki?

FSH – hormon folikulotropowy wytwarzany jest w przednim płacie przysadki mózgowej. Jak wpływa na organizm kobiety? Czy mężczyzna również ma ten hormon? Kiedy go należy badać? Zapraszamy do lektury.

Spis treści:

1. Co to jest FSH?
   • FSH u kobiet
   • FSH u mężczyzn
2. Kiedy należy wykonać badanie FSH?
3. Jak przygotować się do badania FSH?
4. FSH – interpretacja wyników
   • Podwyższone wartości FSH
   • Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?
   • Obniżone wartości FSH

Co to jest FSH?

FSH – hormon folikulotropowy, folikulitropina – jest hormonem glikoproteinowym, produkowanym w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej. Składa się z dwóch podjednostek – α i β. Przysadka produkuje również inne gonadotropiny – TSH, LH. Każda z nich ma taką samą podjednostkę α, natomiast fragment β jest swoisty dla każdego hormonu.

Wydzielanie hormonów gonadotropowych kontrolowane jest przez gonadoliberynę (GnRH) produkowaną w podwzgórzu oraz poziom hormonów płciowych. Narządami docelowymi dla FSH są gonady – jajniki i jądra.

Poziom FSH zależy od wieku, płci, okresu cyklu menstruacyjnego.

Zaraz po urodzeniu, u noworodków, poziom gonadotropin jest niski i w tym okresie nie zależy od płci. Zaczyna wzrastać w 2 tygodniu życia dziecka, a obserwowany pik występuje pomiędzy 2 tygodniem a 3 miesiącem życia.

Poziom FSH zaczyna być wyższy u dziewczynek (a poziom LH u chłopców). U chłopców obniża się w okresie 6-9 miesięcy, zaś u dziewczynek pozostaje podwyższony do 3-4 roku życia.

>> Przeczytaj też: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

FSH u kobiet

Rolą hormonu folikulotropowego w organizmie kobiety jest stymulacja wydzielania hormonów płciowych:

• estradiolu – w pierwszej fazie cyklu
• progesteronu – w drugiej fazie cyklu.

Ważną funkcją tego hormonu jest również wpływ na wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, pęcherzyka jajnikowego i stymulowanie owulacji.

Poziom FSH u kobiety zależy od fazy cyklu miesiączkowego i związany jest z funkcjonowaniem osi podwzgórze-przysadka-jajnik, która jest klasycznym ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Zasada działania takiego ujemnego sprzężenia zwrotnego polega na tym, iż wzrost produkcji substancji A wpływa na aktywację stężenia substancji B. Z chwilą, gdy substancja B osiąga poziom optymalny, substancja A zaczyna obniżać swój poziom do czasu, gdy działanie substancji B znów osłabnie i cykl zaczyna się od początku.

W przypadku stymulacji wydzielania FSH sygnałem do jej uwolnienia jest GnRH (gonadoliberyna) produkowana przez podwzgórze. Następstwem tego jest wzrost produkcji FSH i jej wydzielanie do krwiobiegu. Miejscem docelowym działania FSH jest jajnik, który reagując na wzrost FSH zaczyna produkować estradiol lub progesteron – w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Podniesienie poziomu jednego z tych dwóch hormonów jest sygnałem dla wyższych poziomów układu hormonalnego do redukcji poziomu GnRH, a następnie FSH.

FSH u mężczyzn

Poziom FSH u mężczyzny zależy od wieku, niższy jest przed osiągnięciem wieku dojrzewania. W czasie dojrzewania zaczyna wzrastać, aby osiągnąć plateau po jego zakończeniu.

Miejscem docelowym działania tego hormonu u mężczyzny są jądra, a jego funkcje to:

• stymulacja syntezy testosteronu
• wpływ na proliferację komórek Sertoliego, a przez to na spermatogenezę.

Kiedy należy wykonać badanie FSH?

Wskazaniami do wykonania badania poziomi hormonu folikulotropowego są:

• niepłodność u kobiet,
• niepłodność u mężczyzn,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego,
• objawy menopauzy – u kobiet w okresie okołomenopauzalnym, u kobiet z objawami menopauzy przedwczesnej, 
• oligospermia u mężczyzn – zbyt mała liczba plemników w nasieniu, nieprawidłowy wynik badania nasienia,
• podejrzenie PCOS – zespołu policystycznych jajników,
• zaburzenia dojrzewania płciowego (zarówno dziewczęta jak i chłopcy) – dojrzewanie przedwczesne, dojrzewanie opóźnione,
• diagnostyka chorób przysadki mózgowej,
• diagnostyka przyczyn hiperandrogenizacji – czyli zbyt wysokiego stężenia androgenów – u kobiet.

Jak przygotować się do badania FSH?

Badanie poziomu FSH u kobiety – w zależności od celu – powinno się odbywać w określonym dniu cyklu. Rutynowo badanie wykonuje się we wczesnej fazie folikularnej, czyli między 2-5 dniem cyklu, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.

Badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.

>> Zobacz też: Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?

FSH – interpretacja wyników

Prawidłowy poziom FSH zależy od fazy cyklu miesiączkowego oraz od płci. Wartości referencyjne, czyli tzw. normy FSH, podawane są na wyniku każdego laboratorium.

Dlatego nie piszemy w tym miejscu jakie wartości są pożądane, dokładny ich zakres może być różny w zależności od stosowanej metody laboratoryjnej.

Warto jednak wiedzieć, iż na każdym wyniku powinny być wyszczególnione wartości dla każdej fazy cyklu, dla kobiety po menopauzie i oczywiście zależne od płci.

Podwyższone wartości FSH

FSH – wartości podwyższone obserwuje się w:

• hipogonadyzmie – stan obniżonego wydzielania hormonów płciowych,
• PCOS,
• zespole Turnera – dysgenezja jajników,
• zespole Klinefeltera – dysgenezja jąder,
• zaniku jąder, kastracji,
• gruczolaku przysadki,
• przedwczesnym dojrzewaniu,
• menopauzie.

Podwyższony poziom FSH może być również obserwowany w alkoholizmie.

Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?

Warto wiedzieć, iż jedno oznaczenie poziomu FSH nie wystarczy, aby stwierdzić, iż jest to menopauza. O menopauzie będzie świadczyła tendencja obniżonej wartości tego hormonu w czasie w połączeniu z objawami klinicznymi.

Obniżone wartości FSH

Obniżony poziom FSH może świadczyć o:

• niewydolność przysadki mózgowej
• niewydolność podwzgórza
• guz nadnerczy, przerost nadnerczy.

Obniżony poziom FSH może być również związany ze stresem, niedożywieniem i jadłowstrętem psychicznym.

FSH – hormon folikulotropowy to badanie dostarczające cennych informacji o funkcjonowaniu układu hormonalnego zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą (zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną), jest również bardzo pomocne w diagnostyce niepłodności. Badanie poziomu FSH jest zwykle zlecane z innymi hormonami płciowymi.

Piśmiennictwo

1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018
2. Caquet R., 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać, jak interpretować. PZWL, Warszawa 2007, 2009
3. Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.