Co podawać dziecku do jedzenia, gdy jest chore?

Chore dziecko wymaga szczególnej uwagi, stałej obserwacji, nawodnienia i odpowiedniej modyfikacji żywienia. W artykule opisano, jak powinno wyglądać żywienie dziecka w czasie gorączki, w przypadku wystąpienia biegunki lub ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego.

Spis treści:

1. Żywienie dziecka podczas choroby: dlaczego jest ono tak ważne?
2. Co do jedzenia dla chorego dziecka?
   • Co dać dziecku przy biegunce?
   • Co dać dziecku przy tzw. grypie żołądkowej?
   • Co dać dziecku przy gorączce?
3. Nie tylko odpowiednia żywność: pamiętaj o nawodnieniu dziecka
4. Jedzenie dla dziecka po biegunce i wymiotach: czego unikać?
5. Śniadanie, obiad i kolacja dla chorego dziecka: przykładowy jadłospis
6. Podsumowanie

Żywienie dziecka podczas choroby: dlaczego jest ono tak ważne?

W przypadku ostrej biegunki dobór odpowiednich produktów (lekkostrawnych i zapierających) nie nasila występujących objawów i tym samym nie pogarsza stanu chorego dziecka.

Przewlekłe biegunki mogą prowadzić do niedożywienia i innych powikłań. Wymagają konsultacji lekarskiej i diagnostyki w celu ustalenia jej przyczyny. Konsekwencją niezdiagnozowania i nieleczenia choroby wymagającej diety eliminacyjnej są poważne powikłania, tj. niedobór masy ciała, niedobory pokarmowe, anemia, wczesna osteoporoza, nieosiągnięcie szczytowej masy kostnej, zaburzenia psychoruchowe lub psychiczne.

W czasie gorączki powyżej 39 °C spożywane posiłki powinny być bardziej kaloryczne. Szacuje się, że wzrost temperatury ciała o 1°C zwiększa podstawową przemianę materii o około 12%. Z tego powodu zapotrzebowanie energetyczne jest większe w stosunku do standardowego zapotrzebowania.

Co do jedzenia dla chorego dziecka?

Jedzenie dla chorego dziecka będzie się różniło w zależności od występujących objawów i stopnia ich nasilenia.

Co dać dziecku przy biegunce?

Ostra biegunka spowodowana zakażeniem powoduje odwodnienie i utratę elektrolitów. Z tego powodu należy skupić się przede wszystkim na nawadnianiu organizmu dziecka. Ostra biegunka trwa zazwyczaj mniej niż 7 dni i nie wymaga hospitalizacji. Opiekun powinien jak najszybciej po wystąpieniu biegunki podać dziecku doustny płyn nawadniający (ORS). Jest to gotowa mieszanina elektrolitów i glukozy w formie saszetek, którą można nabyć w każdej aptece i większości sklepów spożywczych. Dodatkowo dziecko można nawadniać wodą niegazowaną. Wskazane jest również picie napojów o działaniu zapierającym, tj. czarna herbata, kakao na wodzie, buliony warzywne, sok pomidorowy z dodatkiem soli.

W przypadku przewlekłej biegunki trwającej więcej niż 4 tygodnie przeprowadza się szczegółową diagnostykę. Jest to ważne, zwłaszcza jeśli dziecku towarzyszą zaburzenia wchłaniania i wzrastania. Przewlekła biegunka jest dużym wyzwaniem diagnostycznym. Przyczyny jej wystąpienia mogą być różne. Do jednych z nich należą np. alergia pokarmowa czy celiakia. Wówczas dziecko jest na diecie eliminacyjnej, aby nie dopuścić do wystąpienia objawów.

Przyczyną wystąpienia biegunki osmotycznej może być nadmierne spożycie fruktozy zawartej w owocach lub produktów mających w składzie sorbitol, mannitol lub ksylitol (np. słodyczy). Przewlekła biegunka osmotyczna może natomiast wskazywać na niedobór laktazy lub innych węglowodanów. Wymaga zatem przeprowadzania badań w tym kierunku. Jeśli przyczyną wystąpienia biegunki u dziecka okaże się niedobór laktazy, dziecko powinno spożywać produkty bezlaktozowe (i przyjmować wapń), dzieci z zaburzeniami wchłaniania fruktozy powinny stosować dietę o zmniejszonej ilości fruktozy itd.

Biegunka czynnościowa częściej występuje u dzieci starszych (bez objawów alarmowych i z prawidłowymi wynikami badań), a jej przyczyną może być zespół jelita drażliwego (IBS-D). Lekarz może zalecić dietę FODMAP ubogą w fermentowalne oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Dieta ta składa się z trzech etapów i pozwala ustalić, które z produktów wywołują i/lub nasilają niepożądane objawy.

>> Przeczytaj także:

• Nietolerancja fruktozy – przyczyny, objawy, badanie, leczenie
• Nietolerancja fruktozy a dieta. Co można jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis?
• Alergia na białko mleka i nietolerancja laktozy, czyli dieta eliminacyjna w praktyce

Co dać dziecku przy tzw. grypie żołądkowej?

Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy to stan zapalny przewodu pokarmowego, który prowadzi do wystąpienia biegunki i/lub wymiotów. Zakażenie może wystąpić w wyniku spożycia nieprawidłowo przygotowanego posiłku, skażonej wody lub niedostateczną higieną rąk dzieci. Podstawą leczenia w przypadku łagodnego lub umiarkowanego przebiegu jest nawodnienie za pomocą doustnych płynów nawadniających (ORS) dostępnych w aptekach.

W przypadku nasilonych objawów zaleca się dietę z ograniczeniem błonnika. Dziecku można zaproponować produkty lekkostrawne, tj. dojrzały banan, chleb pszenny, czerstwe pieczywo, tosty, sucharki, biszkopty, krakersy lub kaszkę mannę na bulionie. Odpowiednie mogą okazać się posiłki bazujące na gotowanej skrobi (ziemniakach, białym ryżu, makaronie) i drobnych kaszach z dodatkiem gotowanego mięsa i warzyw (np. gotowana marchew). Działanie zapierające ma również jabłko (mus jabłkowy, pieczone jabłko). Dziecku należy podawać zwykłą wodę oraz czarną herbatę. Korzystniejsze jest częstsze spożywanie posiłków o małej objętości. Gdy biegunka ustąpi, należy powrócić do normalnej diety.

>> Przeczytaj też: Norowirusy – przyczyna zimowej biegunki

Co dać dziecku przy gorączce?

Do jednych z postępowań w przypadku gorączki powyżej 38°C jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia. Aby dziecko piło więcej, można podawać dziecku wodę w różnych atrakcyjnych formach (z kubka, butelki, ze słomki, strzykawki). Dziecko powinno pić często, małymi łykami. Jeśli nie występuje biegunka, można podać dziecku sok owocowy rozcieńczony z wodą.

W trakcie gorączki zapotrzebowanie energetyczne jest większe niż zazwyczaj. Zaleca się zatem podawanie dziecku produktów o wysokiej gęstości odżywczej. Wskazane będą zatem:

• napoje wysokokaloryczne (koktajle mleczne, soki owocowe),
• produkty zbożowe (pieczywo pszenne, biszkopty, drobne kasze),
• wędliny (polędwica, drobiowa),
• jaja (lekko ścięte, w formie jajecznicy, omletu, jajko sadzone).

W przypadku długotrwałej gorączki i osłabienia organizmu dochodzi do obniżenia łaknienia, które może prowadzić do niedożywienia. W takim przypadku zaleca się dietę papkowatą, półpłynną lub nawet płynną. Jeśli dziecko jest w stanie jeść, rekomenduje się dietę lekkostrawną. Potrawy powinny być gotowane w wodzie, na parze, pieczone w folii, naczyniu żaroodpornym lub duszone.

Nie tylko odpowiednia żywność: pamiętaj o nawodnieniu dziecka

Nawadnianie dziecka jest kluczowe w przypadku wystąpienia biegunki i/lub gorączki. Odwodnienie może prowadzić do poważnych powikłań, a w najgorszym przypadku do zgonu. Jeśli dziecko w trakcie choroby pije, kiedy chce, to znaczy, że pije za mało! Należy podawać dziecku wodę i zachęcać do jej picia, nawet jeśli nie prosi. Co więcej, małe dzieci często nie potrafią powiedzieć, że chce im się pić lub też ze względu na osłabienie nie są w stanie samodzielnie się napić. W przypadku oznak odwodnienia tj. niewielka ilość oddawanego moczu, suchość spojówek, brak łzawienia, suchy język, patologiczna senność, dezorientacja, apatia, ból głowy, przyśpieszony oddech (tachykardia) należy niezwłocznie skorzystać z pomocy lekarskiej.

Jedzenie dla dziecka po biegunce i wymiotach: czego unikać?

Dzieci w takcie biegunki i wymiotów powinny jeść pokarmy lekkostrawne, na które mają ochotę. Nie zaleca się karmienia na siłę (dziecku może tymczasowo towarzyszyć brak apetytu). Unikać należy potraw ciężkostrawnych, smażonych, produktów wędzonych i słodyczy. W przypadku wystąpienia biegunki dzieciom nie należy podawać napoi zawierających cukry proste (tj. napoje słodzone, soki owocowe), ponieważ mogą one nasilać zaburzenia wodno-elektrolitowe. W czasie ostrej biegunki nie zaleca się również picia mleka krowiego, które może nasilić objawy. Gdy stan dziecka się poprawi należy stopniowo wrócić do normalnej diety.

>> Sprawdź również: Wybiórczość pokarmowa – gdy dziecko odmawia jedzenia

Śniadanie, obiad i kolacja dla chorego dziecka: przykładowy jadłospis

Propozycja posiłków dla kilkuletniego dziecka z gorączką powyżej 39 °C.

• Śniadanie I: płatki owsiane błyskawiczne na mleku 2%, banan, sok pomarańczowy.
• Śniadanie II: serek homogenizowany pełnotłusty, maliny, herbatniki maczane w herbacie.
• Obiad: krem z kalafiora, pulpety drobiowe z puree ziemniaczanymi, kompot.
• Podwieczorek: budyń na mleku 2%, mus z truskawek.
• Kolacja: bułka pszenna z masłem i jajkiem, sok marchewkowo-brzoskwiniowy.

Propozycja posiłków dla kilkuletniego dziecka z biegunką.

• Śniadanie I: płatki ryżowe na wodzie, jogurt naturalny, dojrzały banan.
• Śniadanie II: kaszka manna na bulionie, mus jabłkowy.
• Obiad: krupnik, pulpety drobiowe z ziemniakami i gotowaną marchewką.
• Podwieczorek: biszkopty, czarna herbata.
• Kolacja: bułka pszenna z masłem i jajkiem, kakao na wodzie.

>> To może Cię zainteresować: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?

Podsumowanie

Dietę należy odpowiednio zmodyfikować na czas trwania choroby.

Podczas wystąpienia ostrej biegunki należy zadbać w pierwszej kolejności o odpowiednie nawodnienie i równowagę elektrolitową. W tym czasie zaleca się dietę lekkostrawną z przewagą produktów zapierających.

W przypadku objawów trwających ponad 14 dni wymagana jest diagnostyka i leczenie. Przyczyną przewlekłej biegunki mogą być choroby przewodu pokarmowego wymagające diety eliminacyjnej.

Gdy dziecko gorączkuje konieczne jest dostarczenie większej ilości zarówno płynów, jak i energii. Gorączka powoduje zwiększoną podstawową przemianę materii. Nie należy jednak karmić dziecka na siłę, a jedynie zadbać o gęstość odżywczą posiłków.

Bibliografia

1. Algorytm postępowania w przewlekłej biegunce u dzieci – Artykuły przeglądowe – Artykuły i wytyczne – Pediatria – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (dostęp: 28.10.2024).
2. Postępowanie w ostrej biegunce u dzieci. Aktualne (2014) wytyczne ESPGHN oraz ESPID – Wytyczne – Artykuły i wytyczne – Pediatria – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl) (dostęp: 28.10.2024).
3. Pediatria po Dyplomie – Zasady postępowania w ostrej i przewlekłej biegunce u dzieci (dostęp: 28.10.2024).
4. Krawczyński M. (red.), Stany gorączkowe. [w]: Żywienie dzieci w zdrowiu i chorobie. Help-Med., Kraków 2015, s. 283-286.
5. Overview | Diarrhoea and vomiting caused by gastroenteritis in under 5s: diagnosis and management | Guidance | NICE (dostęp: 28.10.2024).
6. Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych – Objawy – mp.pl (dostęp: 28.10.2024).