Po 40. roku życia zwiększa się częstość występowania wielu schorzeń przewlekłych, co wiąże się z koniecznością regularnego wykonywania badań przesiewowych. Jakie badania przesiewowe powinni wykonywać mężczyźni, a jakie kobiety? Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się jakie badania należy wykonywać po 40 roku życia.
Spis treści:
- Dlaczego zaleca się wykonać badania po 40. roku życia?
- Jakie badania po 40+?
- Podstawowe badania po 40. roku życia: morfologia, OB i CRP
- Lipidogram, czyli badanie gospodarki tłuszczowej u osób mających 40 lat
- Jakie badania po 40? Nie zapomnij o badaniu ogólnym moczu
- Inne zalecane badania dla osób 40+
- Jakie badania dla kobiet po 40?
- Badanie profilaktyczne krwi w kierunku markerów nowotworowych
- Monitorowanie ogólnego stanu zdrowia kobiety po 40: badania obrazowe
- Jakie badania po 40. roku życia mężczyzny?
- Monitorowanie ogólnego stanu zdrowia mężczyzny po 40: badania obrazowe
- Badania po 40 roku życia: jak się do nich przygotować?
Dlaczego zaleca się wykonać badania po 40. roku życia?
Regularne wykonywanie badań przesiewowych, szczególnie badań laboratoryjnych pozwala na wczesne wykrycie wielu schorzeń internistycznych. Wczesne postawienie diagnozy daje szansę na szybkie włączenie odpowiedniego leczenia i tym samym zmniejszenie ryzyka wystąpienia trwałych powikłań. Dobrym przykładem może być tutaj schorzenie, które jest epidemią naszych czasów – mowa w tym miejscu o cukrzycy. Jej wczesne wykrycie daje szansę na uniknięcie wystąpienia poważnych powikłań takich jak polineuropatia, retinopatia cukrzycowa, czy niewydolność nerek.
Jakie badania po 40+?
Jakie badania powinno się wykonywać po ukończeniu 40 roku życia niezależnie od płci? Warto w tym miejscu wymienić takie oznaczenia laboratoryjne jak:
- morfologia krwi obwodowej,
- stężenie CRP, OB,
- stężenie glukozy na czczo,
- lipidogram,
- próby wątrobowe,
- stężenie kreatyniny,
- stężenie kwasu moczowego,
- badanie ogólne moczu,
- krew utajona w kale – badanie wykonane metodą immunochemiczną.
Należy mieć świadomość, że oprócz badań laboratoryjnych pacjenci po 40. roku życia powinni mieć regularnie badane ciśnienie tętnicze krwi, wykonywany pomiar masy ciała, wzrostu i obwodu w pasie oraz obliczany wskaźnik masy ciała (czyli BMI). Wymienione powyżej badania powinny być wykonywane w prawidłowych warunkach co rok.
Podstawowe badania po 40. roku życia: morfologia, OB i CRP
Morfologia krwi obwodowej to proste badanie laboratoryjne, na podstawie którego może wysnuć wiele wniosków dotyczących stanu zdrowia pacjenta. Na podstawie wyniku morfologii możemy stwierdzić na przykład obecność anemii, a nawet wstępnie postawić diagnozę jej przyczyny. Co więcej, wynik morfologii krwi obwodowej pozwala także wysnuć podejrzenie rozwijającej się białaczki. Z kolei stężenie CRP i OB wykorzystywane jest między innymi w diagnostyce stanów zapalnych i ostrych zakażeń.
>> Przeczytaj także: Morfologia krwi – badanie, które może uratować życie!
Lipidogram, czyli badanie gospodarki tłuszczowej u osób mających 40 lat
Wykonanie lipidogramu daje szansę na wczesne wychwycenie hiperlipidemii, a więc podwyższonych wartości poszczególnych frakcji cholesterolu. Badanie to pozwala więc na wczesne włączenie leczenia obniżającego poziom cholesterolu i tym samym zapobieganie rozwojowi miażdżycy, która jest najważniejszym czynnikiem ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych.
>> Warto przeczytać: Lipoproteiny – klucz do zrozumienia lipidogramu.
Jakie badania po 40? Nie zapomnij o badaniu ogólnym moczu
Badanie ogólne moczu pozwala na ocenę jego właściwości fizykochemicznych oraz na oznaczenie elementów upostaciowanych, mogących znajdować się w moczu (na przykład mogą to być erytrocyty, leukocyty, czy wałeczki). Wynik badania ogólnego moczu może wskazywać na infekcję w obrębie układu moczowego, ale na jego podstawie można również wysnuć między innymi podejrzenie cukrzycy, żółtaczki mechanicznej, czy uszkodzenia nerek.
>> Przeczytaj także: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?
Inne zalecane badania dla osób 40+
Wykonując badania laboratoryjne po 40. roku życia nie można zapomnieć o oznaczeniu glukozy na czczo z próbki krwi żylnej. Wynik oznaczenia glukozy na czczo pozwala niekiedy na podejrzenie nieprawidłowej gospodarki węglowodanowej organizmu, w tym na rozpoznanie cukrzycy. Im wcześniej rozpozna się to schorzenie przewlekłe, tym większa szansa na uniknięcie jego powikłań, które mogą istotnie obniżyć jakość życia pacjenta.
Jak często należy oznaczać stężenie glukozy we krwi? Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u pacjentów, którzy przekroczyli 45 rok życia należy oznaczać glukozę raz na 3 lata, z kolei u pacjentów, obciążonych czynnikami rozwoju cukrzycy – raz w roku. Do czynników tych zaliczamy:
- nadwagę i otyłość,
- występowanie cukrzycy w rodzinie,
- stan przedcukrzycowy,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- cukrzycę ciążową w wywiadzie,
- urodzenie dziecka z masą powyżej 4 kg,
- nadciśnienie tętnicze,
- małą aktywność fizyczną,
- zespół policystycznych jajników,
- dyslipidemię.
Ważne jest również wykonanie prób wątrobowych, zawierających oznaczenia ALT, AST, GGTP, fosfatazy zasadowej i bilirubiny. Badania te pozwalają na ocenę funkcjonowania wątroby – największego gruczołu w organizmie człowieka.
>> Dowiedz się więcej: Markery uszkodzenia wątroby i dróg żółciowych – enzymy wątrobowe.
Kolejnym badaniem, które powinno się regularnie wykonywać po 40. roku życia jest oznaczenie stężenia kwasu moczowego we krwi. Badanie to pozwala na wykrycie dny moczanowej. Z kolei oznaczenie krwi utajonej w kale jest jednym z badań uznawanych za badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego.
Jakie badania dla kobiet po 40?
Oprócz omówionych już badań laboratoryjnych, kobiety po 40. roku życia nie mogą zapominać o regularnych wizytach u ginekologa. Konieczne jest również wykonywanie badania cytologicznego. Cytologia jest wykonywana w ramach profilaktyki raka szyjki macicy – nowotworu złośliwego, który stanowi około 10% wszystkich nowotworów u kobiet.
Badania 40-latki: TSH, FT3, FT4
Kobiety po 40. roku życia powinny regularnie wykonywać oznaczenia parametrów tarczycowych, co pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego gruczołu. Badanie te są szczególnie ważne dla pacjentek borykających się ze schorzeniami tarczycy, pozwala bowiem monitorować pracę tego gruczołu oraz dostosować dawkę stosowanych leków.
Badanie profilaktyczne krwi w kierunku markerów nowotworowych
W diagnostyce laboratoryjnej w niektórych wskazaniach ocenia się również stężenia markerów nowotworowych, a więc substancji, których zwiększone stężenie może wiązać się z obecnością nowotworu. Należy mieć jednak świadomość, że takie badania nie pozwalają na wykluczenie lub potwierdzenie obecności nowotworu. Mimo to, oznaczenia takie jak stężenie PSA (swoistego antygenu sterczowego), czy stężenie CEA (antygenu rakowo-płodowego) znajdują swoje zastosowanie w diagnostyce. Wyniki tych badań powinny być interpretowane przez lekarza i powiązane z obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta.
Monitorowanie ogólnego stanu zdrowia kobiety po 40: badania obrazowe
Badaniem obrazowym, które powinno się regularnie wykonywać jest mammografia. Pozwala ono na wczesne wykrycie raka piersi, czyli nowotworu, który jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u kobiet. Badanie mammograficzne może wykonać bez konieczności posiadania skierowania w ramach NFZ każda kobieta w wieku 45-74 lata. Jeżeli wynik badania jest prawidłowy, badanie mammograficzne należy powtarzać co dwa lata.
Jakie badania po 40. roku życia mężczyzny?
Badania laboratoryjne wykonywane u mężczyzn po 40. roku życia powinny obejmować oprócz badań podstawowych oznaczenia niektórych hormonów, ale przede wszystkim stężenia PSA, co ma na celu wczesne wykrycie nieprawidłowości dotyczących prostaty.
Badania dla mężczyzn po 40: TSH, FT3, FT4 i testosteron
Mimo, że choroby tarczycy częściej ujawniają się u kobiet, to stężenie hormonów tarczycowych oraz oznaczenie TSH warto wykonywać również u pacjentów płci męskiej. Wczesne wykrycie schorzenia pozwala bowiem na szybsze włączenie odpowiedniej terapii endokrynologicznej. U pacjentów, u których podejrzewana jest niewydolność hormonalna jąder warto wykonać również oznaczenie stężenia testosteronu we krwi.
Badanie profilaktyczne PSA
U mężczyzn po 40. roku życia należy również oznaczać wspomniane już stężenie PSA, a więc stężenie swoistego antygenu sterczowego. Podwyższenie stężenia tego markera może świadczyć o rozwijającym się raku stercza i powinno skłonić do konsultacji urologicznej i wykonania dodatkowych badań.
>> Przeczytaj także: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych.
Monitorowanie ogólnego stanu zdrowia mężczyzny po 40: badania obrazowe
W monitorowaniu stanu zdrowia mężczyzny za pomocą badań obrazowych warto wziąć pod uwagę wywiad. Jeżeli pacjent jest lub był palaczem lub pracował w warunkach sprzyjających rozwoju schorzeń płuc, badaniem przesiewowym w kierunku schorzeń układu oddechowego może okazać się RTG klatki piersiowej. Jednak o wskazaniach do tego badania decyduje lekarz.
Badania po 40 roku życia: jak się do nich przygotować?
Badania laboratoryjne wymienione w tym artykule wykonywane są typowo z próbki krwi żylnej i nie wymagają od pacjenta specjalnego przygotowania. Na pobranie krwi warto udać się jednak w godzinach porannych, będąc na czczo. Co więcej, dzień przed pobraniem krwi należy wstrzymać się od intensywnego wysiłku, picia alkoholu oraz przyjmowania obfitej kolacji. W odniesieniu do badania stężenia PSA – pacjenci powinni utrzymać wstrzemięźliwość seksualną na dobę przed pobraniem krwi na badanie. O przygotowaniu do pozostałych badań przesiewowych, w tym badań obrazowych poinformuje pacjenta lekarz zlecający badanie.
>> Przeczytaj też: Badanie krwi – jak się do niego przygotować?
Należy mieć świadomość, że regularne wykonywanie badań przesiewowych daje szansę na wczesne wykrycie wielu schorzeń przewlekłych, a także schorzeń nowotworowych. Odpowiednio wczesne podjęcie leczenia pozwala natomiast na poprawę rokowania oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia poważnych powikłań i pogorszenia stanu zdrowia.
Bibliografia
- Bezpłatne programy profilaktyczne. Pacjent GOV. [dostęp online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/bezplatne-programy-profilaktyczne].
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
- A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659.
