Co rodzic powinien wiedzieć o zespole PFAPA?

PFAPA, inaczej zespół gorączek nawracających to choroba autozapalna. Towarzyszą jej objawy np. zapalenie gardła, powiększenie węzłów chłonnych i aftowe zapalenie jamy ustnej. Charakterystycznym objawem jest nawracająca gorączka. Jakie są przyczyny występowania PFAPA, a także jej przebieg? Czy występowanie zespołu gorączek nawracających wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań? W kolejnych punktach znajdziesz odpowiedź na te oraz inne pytania nt. PFAPA.

Spis treści:

1. Czym jest zespół PFAPA?
2. Zespół gorączek PFAPA – przyczyny
3. Zespół PFAPA – kryteria rozpoznania i objawy
4. Zespół gorączek nawrotowych – badania laboratoryjne
5. Leczenie zespołu PFAPA
6. Rokowanie w PFAPA
7. PFAPA – Podsumowanie

Czym jest zespół PFAPA?

PFAPA to akronim utworzony ze słów „Periodic Fever, Aphthous stomatitis, Pharyngitis, Adenitis”, czyli okresowa gorączka, zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła i zapalenie węzłów chłonnych. Już tutaj widać wyraźnie, że powyższe objawy (lub ich kombinacje) są bardzo częste w populacji pediatrycznej, stąd rozpoznanie zespołu nastręcza niekiedy trudności. Poza regionami o dużej częstości występowania rodzinnej gorączki śródziemnomorskiej, PFAPA jest uważany za najczęstszy zespół gorączki nawrotowej u dzieci.

Dokładna częstość występowania zespołu gorączek nawrotowych u dzieci jest niejasna – szacuje się ją na około 2,3 na 10 000 dzieci do 5. roku życia.

Zespół gorączek PFAPA – przyczyny

Początkowo przypuszczano, że PFAPA jest chorobą spowodowaną mutacją w obrębie pojedynczego genu, co obserwuje się przypadku kilku innych rodzajów nawracających zespołów gorączkowych, np. w:

• gorączce śródziemnomorskiej
• niedoborze kinazy mewalonianowej.

Szczegółowe badania naukowe wykluczyły taką możliwość.

Na podstawie dotychczas zgromadzonego materiału dowodowego stwierdzono, że PFAPA jest złożoną chorobą, do której predysponuje obecność określonych wariantów kilku genów, zwłaszcza w regionach niekodujących. Odpowiedź zapalna w PFAPA jest również napędzana przez nabytą odpowiedź immunologiczną. Podobny rodzaj reakcji immunologicznej obecny jest w kilku chorobach autoimmunologicznych np.:

• chorobie Hashimoto,
• ch. Gravesa-Basedowa.

>> Przeczytaj więcej: Choroby tarczycy i ich diagnostyka

Zbliżona odpowiedź immunologiczna ma miejsce również w chorobie Leśniowskiego-Crohna, łuszczycy, cukrzycy typu I i reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Zespół PFAPA – kryteria rozpoznania i objawy

Według konsensusu ekspertów zrzeszonych w „Childhood Arthritis and Rheumatology Research Alliance” (CARRA), zespół PFAPA rozpoznaje się, gdy doszło do co najmniej 6 regularnie pojawiających się epizodów gorączki trwającej od 3 do 7 dni (z temperaturą ciała 39°C przez 3 dni na każdy epizod). Zastrzeżono jednak, że u pacjenta musi zostać stwierdzone jednoczesne zapalenie gardła, a w przypadku jego braku aftowe zapalenie jamy ustnej (mają około 1 cm i znajdują się na niezwiązanych z żuciem powierzchniach jamy ustnej) wraz z powiększeniem węzłów chłonnych szyjnych (mają wielkość 2–3 cm i są umiarkowanie bolesne, bez towarzyszących zmian skórnych).

Kolejnym kryterium jest dobra reakcja na doustne steroidy, którą zdefiniowano jako ustąpienie gorączki w ciągu 24 godzin po maksymalnej dawce wynoszącej 2 mg na kg masy ciała. Ważne, by w trakcie diagnostyki zespołu potwierdzić prawidłowy wzrost i rozwój dziecka oraz wykluczyć inne możliwe przyczyny nawracających gorączek, w tym:

• infekcje,
• choroby autoimmunologiczne,
• nowotworowe.

Jak podają dane literaturowe ​​na kilka godzin przed gorączką rodzice często stwierdzają, że ich dziecko wydaje się apatyczne, ma charakterystyczny „gorączkowy” wyraz twarzy, szkliste lub opadające oczy. Inne dane podają, że około 60% pacjentów tuż przed epizodem cierpi z powodu zmęczenia, bólu głowy, brzucha lub drażliwości.

Zespół gorączek nawrotowych – badania laboratoryjne

Powyższe objawy niejednokrotnie skłaniają rodziców i/lub lekarza do wykonania badań laboratoryjnych, których wyniki, w połączeniu z danymi klinicznymi, pozwalają na postawienie rozpoznania. Wykazano, że w przypadku PFAPA statystycznie istotne różnice pomiędzy fazą ostrą a bezobjawową występują dla liczby leukocytów (w zaostrzeniach około 15 tys.), neutrofili (około 10 tys., niekiedy nawet ponad 20 tys.), monocytów (nawet do 3 tys.).

Odnotowuje się również różnice w stężeniu hemoglobiny (często nieco poniżej 12 mg/dl), płytek krwi (zazwyczaj w normie, lecz dolnej granicy) i CRP (około 10-15 mg/l).

Drugi z najczęściej oznaczanych markerów zapalnych tj. prokalcytonina, nie przekracza prawidłowych wartości, podobnie jak ASO (odczyn antystreptolizynowy), który badany jest w przypadku gorączki współistniejącej z chorobowym obrazem gardła i migdałków.

Immunogram, czyli pomiar poziomu przeciwciał w poszczególnych klasach jest rzadko wykonywany na początku diagnostyki. Jednak w niemal każdym przypadku PFAPA jego wartości są prawidłowe.

Leczenie zespołu PFAPA

Nie istnieje celowane leczenie zespołu PFAPA. Dostępne opcje leczenia objawowego obejmują:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• kortykosteroidy,
• kolchicynę,
• cymetydynę.

NLPZ podaje się na początku gorączki i w jej trakcie. Mogą one być korzystne u wielu pacjentów, chociaż nie są całkowicie skuteczne. Zwykle efektem działania NLPZ jest obniżenie gorączki, ale często nie do normalnej temperatury. Dodatkowo nie skracają epizodu ani czasu trwania cyklu gorączkowego. Skuteczniejszą opcją w leczeniu PFAPA są steroidy – najczęściej prednizon w dawce od 1 do 2 mg na kilogram masy ciała.

>> Zobacz również: Paracetamol – najbezpieczniejszy lek świata?

Dodatkową opcją pozostaje usunięcie migdałków, jednak w części przypadków obserwowano nawroty zespołu nawet po wielu latach od zabiegu.

Rokowanie w PFAPA

Zespół PFAPA jest uważany za chorobę samoograniczającą się, która na ogół ustępuje samoistnie przed okresem dojrzewania, jednak – jak wykazano w różnych badaniach – PFAPA może ujawnić się także w wieku dorosłym.

Nie udokumentowano żadnych poważnych powikłań z tytułu samej choroby, co tym bardziej skłania do wnikliwej diagnostyki pozwalającej z dużym prawdopodobieństwem na postawienie trafnego rozpoznania.

PFAPA – Podsumowanie

Zespół PFAPA to nawracająca choroba, która przebiega podobnie do wielu typowych schorzeń wieku dziecięcego, a która wymaga dokładnej oceny klinicznej i diagnostyki różnicowej. Leczenie nie jest skomplikowane, a choroba nie stanowi zagrożenia dla wzrostu i rozwoju dziecka, zazwyczaj ustępując samoistnie wraz z wiekiem.

Bibliografia

1. Wang A, Manthiram K, Dedeoglu F, Licameli GR. Periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis, and adenitis (PFAPA) syndrome: A review. World J Otorhinolaryngol Head Neck Surg. 2021 Jun 27;7(3):166-173. doi: 10.1016/j.wjorl.2021.05.004. PMID: 34430824; PMCID: PMC8356195.
2. Amarilyo G, Rothman D, Manthiram K, Edwards KM, Li SC, Marshall GS, Yildirim-Toruner C, Haines K, Ferguson PJ, Lionetti G, Cherian J, Zhao Y, DeLaMora P, Syverson G, Nativ S, Twilt M, Michelow IC, Stepanovskiy Y, Thatayatikom A, Harel L, Akoghlanian S, Tucker L, Marques MC, Srinivasalu H, Propst EJ, Licameli GR, Dedeoglu F, Lapidus S; CARRA PFAPA Consensus Treatment Plan Workgroup. Consensus treatment plans for periodic fever, aphthous stomatitis, pharyngitis and adenitis syndrome (PFAPA): a framework to evaluate treatment responses from the childhood arthritis and rheumatology research alliance (CARRA) PFAPA work group. Pediatr Rheumatol Online J. 2020 Apr 15;18(1):31. doi: 10.1186/s12969-020-00424-x. PMID: 32293478; PMCID: PMC7157990.
3. Vanoni F, Theodoropoulou K, Hofer M. PFAPA syndrome: a review on treatment and outcome. Pediatr Rheumatol Online J. 2016 Jun 27;14(1):38. doi: 10.1186/s12969-016-0101-9. PMID: 27349388; PMCID: PMC4924332.
4. Lazea C, Damian L, Vulturar R, Lazar C. PFAPA Syndrome: Clinical, Laboratory and Therapeutic Features in a Single-Centre Cohort. Int J Gen Med. 2022 Aug 29;15:6871-6880. doi: 10.2147/IJGM.S373942. PMID: 36061962; PMCID: PMC9439650.
5. Kraszewska-Głomba B, Matkowska-Kocjan A, Szenborn L. The Pathogenesis of Periodic Fever, Aphthous Stomatitis, Pharyngitis, and Cervical Adenitis Syndrome: A Review of Current Research. Mediators Inflamm. 2015;2015:563876. doi: 10.1155/2015/563876. Epub 2015 Sep 17. PMID: 26457006; PMCID: PMC4589634.