Najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i na świecie są choroby układu krążenia. W roku 2021 z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego zmarło 34,8% Polaków, a z powodu nowotworów – druga najczęstsza przyczyna śmierci – 18% Polaków.
Głównym problemem zdrowotnym wśród chorób serca jest miażdżyca tętnic, stan chorobowy, który postępuje w ciągu życia pacjenta. Wiele osób przyjmuje z tego powodu statyny, jednak kluczem do zmniejszenia ryzyka rozwoju choroby jest profilaktyka oraz modyfikacja głównych czynników ryzyka tego stanu. Należą do nich palenie papierosów, aktywność fizyczna oraz działania mające na celu normalizację poziomu glukozy i lipidów, wśród nich cząstek aterogennych – LDL-C i apolipoproteiny B.
Do powszechnie rekomendowanych aktywności, dzięki którym można obniżyć poziom lipidów aterogennych we krwi, jest przejście na dietę wegetariańską lub dietę wegańską. Wpływ tych diet na poziom lipidów badano wielokrotnie, jednak ostatnia metaanaliza randomizowanych badań pochodziła z roku 2017 i wymagała aktualizacji. Dlatego z ciekawością należy sięgnąć po metaanalizę, która ukazała się w roku 2023 w European Heart Journal, oficjalnym periodyku Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, zawierającą przegląd systematyczny 30 randomizowanych badań kontrolnych badających wpływ diet roślinnych na poziom cholesterolu całkowitego, LDL cholesterolu, trójglicerydów oraz apolipoproteiny B w porównaniu z dietą osób, które jedzą każdy rodzaj pokarmu.
Do przeglądu wzięto badania opublikowane w latach 1982-2022, w których oceniano ilościowo wpływ diety wegetariańskiej lub diety wegańskiej, w porównaniu z dietą zawierającą mięso, na poziom lipidów u osób dorosłych, powyżej 18 r.ż. Badania były przeprowadzane na całym świecie (USA, Szwecja, Finlandia, Korea Płd, Australia, Brazylia, Czechy, Włochy, Iran i Nowa Zelandia. Okres obserwacji osób badanych wynosił od dziesięciu dni do pięciu lat, średnio 29 tygodni.
Badani stosowali diety w dwóch schematach badawczych. W większości analizowanych obserwacji jedna grupa stosowała dietę interwencyjną, a druga grupa dietę kontrolną i następnie porównywano wyniki. Dziewięć badań natomiast opierało się na konstrukcji krzyżowej, w której uczestnicy zaczynali od jednej diety, a następnie przechodzili na drugą. Średnia liczba uczestników badania wynosiła 79 osób (od 11 do 291), pięć badań grupowało wyłącznie zdrowe osoby, ze średnim BMI < 30 kg/m2, w pozostałych uczestnicy mieli nadwagę lub otyłość oraz choroby towarzyszące, głównie cukrzycę t. 2 i choroby układu sercowo-naczyniowego.
Połowa badań wyselekcjonowanych do metaanalizy obejmowała diety wegetariańskie (w tym laktowegetariańskie – 3 przypadki oraz laktoowowegetariańskie – 12 przypadków). Druga połowa badań obejmowała diety wegańskie.
Jak wspomniano na początku, poprzednie metaanalizy pochodziły sprzed 2017 roku i skupiały się na powiązaniu stosowania diety roślinnej z obniżonym poziomem cholesterolu całkowitego oraz LDL cholesterolu. Nie było w nich analiz dotyczących apolipoproteiny B ani analiz podgrup poszczególnych pacjentów.
Wnioski z metaanalizy wskazują, iż, w porównaniu z grupą pacjentów jedzących wszystkie pokarmy, diety roślinne zmniejszają poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i apoB. Zmniejszenie stężenia cząstek aterogennych kształtowało się na podobnym poziomie niezależnie od wieku, czasu trwania badania, rodzaju diety interwencyjnej czy wieku. Diety roślinne zatem zmniejszają ryzyko sercowo-naczyniowe powodowane przez lipidy aterogenne, a tym samym zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Średnie zmniejszenie poziomu LDL cholesterolu w grupach stosujących diety roślinne wynosiło 10% w stosunku do wartości wyjściowych, w przypadku apoB było to 14%.
Nie zaobserwowano wpływu diety roślinnej na poziom trójglicerydów.
Autorzy przeglądu badań podkreślają, iż powyższe ustalenia przyczyniają się do potwierdzenia, iż specjalna dieta może być środkiem o kluczowym znaczeniu w zapobieganiu epidemii chorób sercowo-naczyniowych.
Naukowcy podkreślają, iż dieta roślinna, w porównaniu z dietą osób jedzących wszystkie pokarmy, zawiera więcej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), a mniej kwasów nasyconych, cholesterolu i tłuszczu całkowitego. Zmniejszone spożycie tłuszczu to mniejsze wchłanianie cholesterolu całkowitego w przewodzie pokarmowych, a w konsekwencji obniżenie poziomu lipoprotein w osoczu. Dodatkowo spożycie kwasów wielonienasyconych (omega-6, zwłaszcza kwas linolowy) zwiększa ekspresję wątrobowych receptorów LDL-C i zmniejsza stężenie tych cząstek w organizmie.
LDL to główna cząstka lipoprotein zawierających apoB, zatem obniżenie tej frakcji cholesterolu skutkuje zmniejszeniem apoB. W opinii badaczy jest to ważne odkrycie, ponieważ apolipoproteiny B również wykazują właściwości aterogenne, czyli powodujące proces miażdżycowy. Dlatego określenie wpływu diety roślinnej na poziom apoB i możliwość kwantyfikacji tego wpływu daje możliwość oszacowania zmniejszenia ryzyka miażdżycowego w sposób bardziej bezpośredni niż pomiary określonych frakcji lipidowych. I – zdaniem badaczy – wniosek ten podkreśla, iż niezbędna jest większa liczba badań włączających apoB do analizowanych cząstek.
Naukowcy przytaczają ciekawe wnioski płynące z analizy spadku poziomu cholesterolu całkowitego u pacjentów otyłych w porównaniu z uczestnikami z prawidłową masą ciała. U tych pierwszych spadek TC był mniejszy, co tłumaczy się faktem, iż u osób otyłych na poziom cholesterolu całkowitego znaczący wpływ ma zwiększona jego synteza w wątrobie i jelitach a mniejszy absorpcja z przewodu pokarmowego z diety. Dlatego zastosowanie diety roślinnej i mniejszy dowóz tłuszczu skutkuje mniejszym obniżeniem jego stężenia niż u pacjentów z prawidłową masą ciała. Dodatkowym mechanizmem osłabiającym ten spadek, jest leptynooporność otyłych pacjentów, a leptyna stymuluje metabolizm cholesterolu w wątrobie.
Mniejszy efekt obniżenia cholesterolu całkowitego dietą roślinną obserwowano również w grupie pacjentów stosujących leczenie hipolipemizujące, chociaż w tej grupie efekt nadal był znaczący. Autorzy uważają, iż prawdopodobnie jest to związane z faktem obniżania stężenia LDL-C przez leki (zwiększania ekspresji receptorów LDL), a w konsekwencji dodatkowe działanie diety ulega osłabieniu.
Wnioski z metaanalizy pokazują, iż stosowanie diety roślinnej poprawia profil lipidowy. Jednakże stosowanie zdrowej diety i jej utrzymanie – co jest kluczowe dla podtrzymywania efektu hipolipemizującego – może być wyzwaniem dla pacjentów. Dlatego podkreślić należy, iż dobre efekty w obniżaniu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych wykazuje również dieta śródziemnomorska, która nie jest wolna od mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego, jednak koncentruje się na menu roślinnym i spożywaniu tłuszczów nienasyconych. Sugeruje to, iż korzystne efekty diety można osiągnąć również przez ograniczenie spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego, nie tylko ich całkowite wyeliminowanie, co może być łatwiejsze do przestrzegania niż dieta stricte roślinna.
Na koniec autorzy badania rozważają zagadnienie, czy obniżenie poziomu lipoprotein aterogennych wynika tylko ze składu diety, czy ma również związek z redukcją masy ciała. Podkreślają, iż w przypadku obniżenia masy ciała zmniejsza się poziom trójglicerydów, co – jak wynika z metaanalizy – nie miało miejsca w przypadku wprowadzenia diety roślinnej, jednak żaden z mechanizmów nie wyklucza drugiego.
Podsumowanie
Metaanaliza 30 badań opublikowana w roku 2023 w European Heart Journal potwierdza, iż dieta wegetariańska i dieta wegańska zmniejsza poziom lipidów aterogennych we krwi – cholesterolu całkowitego i LDL-C. Po raz pierwszy wskazano, iż dieta roślinna ma wpływ również na obniżenie apoB.
Autorzy wskazują, iż dieta roślinna korzystnie wpływa na obniżenie ryzyka sercowo-naczyniowego, podkreślają również, że jest to dieta korzystna ze względu na zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych.
Przeczytaj też: Diety alternatywne: wegetariańska i wegańska – jakie jest ryzyko niedoborów?
Piśmiennictwo
- Koch CA, Kjeldsen EW, Frikke-Schmidt R. Vegetarian or vegan diets and blood lipids: a meta-analysis of randomized trials. Eur Heart J. 2023 Jul 21;44(28):2609-2622. doi: 10.1093/eurheartj/ehad211. PMID: 37226630; PMCID: PMC10361023.
- Raport NIZP-PZH „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2022”
