Rotawirusy – przyczyna ostrej biegunki infekcyjnej

Spis treści

1. Czym są rotawirusy?
2. Źródło, drogi zakażenia oraz okres zakaźności rotawirusów
3. Powszechność zakażeń rotawirusowych
4. Choroba rotawirusowa – objawy
5. Rotawirus – diagnostyka laboratoryjna
6. Rotawirus – leczenie
7. Profilaktyka zakażeń rotawirusowych
8. Szczepienia przeciw rotawirusom

Rotawirusy są najczęstszą przyczyną ciężkiej choroby biegunkowej u niemowląt i małych dzieci. Szacuje się, że do 5 roku życia większość dzieci przechodzi co najmniej jedną infekcję wywołaną przez rotawirusy. Zakażenie u osób dorosłych przebiega łagodniej, jednak u osób powyżej 65 roku życia infekcja może doprowadzić do stanu wymagającego hospitalizacji.

Czym są rotawirusy?

Rotawirusy należą do rodziny Reoviridae. Są to pozbawione osłonki wirusy o kulistym kształcie, z genomem w postaci 11 segmentów podwójnych nici RNA. Na podstawie różnic w budowie antygenowej podzielono rotawirusy na 7 grup serologicznych (od A do G). Choroby u człowieka wywoływane są w ponad 90% przez wirusy grupy A, sporadycznie przez rotawirusy z grupy B lub C.  

Rotawirusy są bardzo odporne na czynniki zewnętrzne – zachowują stabilność w szerokich zakresach temperatur (w 60°C giną po 30 min), przeżywają w pH 3,5-10, są odporne na działanie detergentów. Enzymy proteolityczne zwiększają ich zakaźność.

Źródło, drogi zakażenia oraz okres zakaźności rotawirusów

Źródłem infekcji rotawirusowej są zarówno osoby z objawami biegunki, jak i osoby przechodzące zakażenie bezobjawowo. Do zakażenia rotawirusami dochodzi głównie drogą fekalno-oralną (pokarmową), możliwe jest również zakażenia drogą kropelkową.

Drogi szerzenia zakażenia rotawirusowego:

• bezpośredni kontakt z zakażoną osobą lub jej wydalinami,
• poprzez skażone powierzchnie/przedmioty,
• poprzez spożywanie skażonej wody lub żywności,
• na skutek wdychania powietrza zanieczyszczonego cząstkami wirusów.

Rotawirusy charakteryzują się wysoką zakaźnością. Do wywołania infekcji wystarczy dawka 10 -100 cząstek wirusa. Wydalanie wirusów przez zakażonego może mieć miejsce już na 2 dni przed wystąpieniem objawów. Okres maksymalnego wydalania przypada na 2-5 dzień biegunki. Wydalanie może utrzymywać się nawet do kilkunastu tygodni. Wirusy mogą przeżyć z zachowaniem zakaźności na przedmiotach (zabawki, meble) przez okres kilku tygodni. Na rękach mogą przeżyć kilka godzin. Zachorowania mogą występować w postaci epidemii, dotyczy to głównie żłobków, przedszkoli, szpitali i innych miejsc dziennego pobytu.

Powszechność zakażeń rotawirusowych

Rotawirusy są rozpowszechnione na całym świecie. W Polsce najczęściej do infekcji rotawirusowych dochodzi jesienią, zimą i wczesną wiosną, w pozostałym okresie roku transmisja wirusa utrzymuje się na niskim poziomie. Zgodnie z danymi polskich epidemiologów rocznie w naszym kraju choruje z powodu zakażenia rotawirusem ok. 200 tys. osób. Szacuje się, że do 5 roku życia prawie każde dziecko ma za sobą pierwszy incydent zakażenia wirusami.

Czynniki ryzyka ciężkiej choroby rotawirusowej u dzieci (ECDC (ang. European Centre for Disease Prevention and Control)):

• niska masa urodzeniowa (<2500 g),
• inne dziecko w wieku <24 miesięcy w gospodarstwie domowym,
• ciężkie niedobory odporności.

Kolejne zakażenia rotawirusami występują przez całe życie, ale rzadko prowadzą do ciężkiej choroby wymagającej pomocy lekarskiej lub hospitalizacji (naturalna odporność na zakażenie rotawirusami zapobiega ciężkiemu przebiegowi choroby w 75%).

Choroba rotawirusowa – objawy

Zakażenie rotawirusowe u niemowląt i małych dzieci jest zawsze objawowe, u dorosłych często nie dochodzi do wystąpienia objawów.

Okres wylęgania choroby wynosi 1-3 dni. Dominujące objawy to: wodniste biegunki z obecnością śluzu, wymioty, gorączka. W kale nie pojawiają się ani leukocyty, ani krew. Charakterystyczne jest częste współistnienie ostrego zapalenia górnych dróg oddechowych (w 20-40% przypadków zachorowań). Choroba trwa krótko, zazwyczaj 3-8 dni, ale sporadycznie może przedłużyć się do kilku tygodni.

Rotawirus – diagnostyka laboratoryjna

Objawy kliniczne w przebiegu ostrej infekcji rotawirusowej mogą przypominać objawy wywoływane przez inne wirusy, takie jak adenowirusy, astrowirusy czy norowirusy. Rozpoznanie czynnika etiologicznego choroby opiera się na testach laboratoryjnych. Ze względu na powszechność występowania i wysoką zakaźność, diagnozowanie przyczyny ostrej biegunki powinno rozpocząć się od testów w kierunku rotawirusów. Wydalanie przez pacjentów w stolcu dużych ilości cząstek wirusa umożliwia stosowanie, jako metody z wyboru, bezpośrednich testów antygenowych. Wykrycie antygenów rotawirusa w próbce kału pobranej od pacjenta jest potwierdzeniem choroby. Testy molekularne, służące wykrywaniu materiału genetycznego rotawirusa, są zazwyczaj składową testów typu multipleks, gdzie jednoczasowo poszukuje się materiału genetycznego różnych drobnoustrojów odpowiedzialnych za biegunkę. Badania serologiczne (poszukiwanie w krwi przeciwciał przeciwko rotawirusom) mają zastosowanie przede wszystkim w celach epidemiologicznych i naukowych, ponieważ większość populacji posiada przeciwciała antyrotawirusowe.

Rotawirus – leczenie

Nie ma leczenia przyczynowego, czyli swoistej terapii choroby rotawirusowej. Stosowane jest leczenie objawowe, polegające na uzupełnieniu płynów i elektrolitów, oraz odpowiednia dieta. Dzieciom nie wolno podawać leków hamujących perystaltykę jelit, ze względu na możliwość zatrucia. Zalecane jest podawanie probiotyków o udokumentowanym działaniu (np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii).

Profilaktyka zakażeń rotawirusowych

Zapobieganie zakażeniom rotawirusowym opiera się na profilaktyce swoistej (szczepienia) oraz nieswoistej.

Szczepienia przeciw rotawirusom

Szczepionka jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom na biegunkę rotawirusową. Dzięki szczepieniu:

• 90–100% dzieci uzyskuje ochronę przed ciężkim przebiegiem choroby rotawirusowej i hospitalizacją
• 70–90% dzieci unika zachorowania na chorobę rotawirusową

Od 1 stycznia 2021 r. szczepienie przeciwko rotawirusom w Polsce jest obowiązkowe, nieodpłatne. Szczepionki podawane są doustnie. Szczepienie należy rozpocząć po ukończeniu 6 tygodnia życia, ale nie później niż do 12 tygodnia życia, a zakończyć do 24 tygodnia życia. Pomiędzy podawaniem kolejnych dawek powinna być zachowana co najmniej 4-tygodniowa przerwa.

Szczepionek przeciw rotawirusom nie wolno podawać się dzieciom:

• po ukończeniu 32 tygodnia życia,
• z wadami przewodu pokarmowego lub po niedrożności jelit,
• z niedoborem odporności.

Nie ma obecnie szczepionki przeciwko rotawirusom dla niemowląt powyżej 24. tygodnia życia, starszych dzieci ani dla dorosłych.

Profilaktyka nieswoista przeciw zakażeniom rotawirusowym:

• przestrzeganie zasad higieny osobistej,
• dezynfekcja powierzchni skażonych wirusem,
• higiena przygotowywania posiłków.

Przeczytaj też: Biegunka podróżnych

Piśmiennictwo

1. Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller –  Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
2. H. Mięgoć „Biegunka rotawirusowa – leczenie, profilaktyka”; Zakażenia 2009, tom 9 (1) Twoje Zdrowie Sp. z o.o.
3. Główny Inspektorat Sanitarny – Rotawirusy https://www.gov.pl/web/gis/rotawirusy (dostęp 10.12.2023r.)
4. Centers for Disease Control and Prevention – Rotavirus https://www.cdc.gov/rotavirus/index.html (dostęp 10.12.2023r.)
5. European Centre for Disease Prevention and Control – Disease factsheet about rotavirus https://www.ecdc.europa.eu/en/rotavirus-infection/facts (dostęp 10.12.2023r.)
6. J. Mrukowicz – Szczepienie przeciwko rotawirusom https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/61310,szczepienie-przeciwko-rotawirusom (dostęp 10.12.2023r.)
7. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia – Chrońmy dzieci przed biegunką rota wirusową (28.12.2022) https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/chronmy-dzieci-przed-biegunka-rotawirusowa