Poniższy artykuł jest zapisem webinaru, który odbył się 13.10.2023 r. W rolach ekspertów wystąpili prof. dr hab. n. med. Marzena Dębska oraz dr n. med. Jakub Rzepka.
Rak szyjki macicy pozostaje istotnym zagadnieniem zdrowotnym, na które skuteczną metodą prewencyjną są regularne badania, szczepienia oraz edukacja zdrowotna. Tego typu działania prewencyjne są niezbędne, by zmniejszyć skalę problemu, który mimo dostępnych metod profilaktyki wciąż pozostaje wyzwaniem dla systemów zdrowotnych na całym świecie.
Przyczyny raka szyjki macicy
Obecnie niedostateczna świadomość społeczna i niewystarczająca profilaktyka prowadzą do późnego diagnozowania tej choroby w Polsce. W naszym kraju rak szyjki macicy jest czwartym co do częstości występowania nowotworem, a zbyt późne wykrycie go prowadzi do wysokiej śmiertelności. Dane z krajów skandynawskich, w których dzięki obowiązkowym badaniom screeningowym choroba ta została niemal wyeliminowana, pokazują różnicę w podejściu do profilaktyki tej choroby.
Wirus HPV
Od 2008 roku wiadomo, że rak szyjki macicy jest powiązany z wirusem HPV, co było przełomowym odkryciem nagrodzonym Noblem. Zrozumienie tego pozwala na skuteczną profilaktykę i leczenie. Szczepionki przeciwko HPV są w stanie zapobiec większości przypadków raka szyjki macicy. Warto jednocześnie pamiętać, że wirus HPV ma wiele typów, z których tylko niektóre są wysoko onkogenne i mogą prowadzić do raka. Pozostałe mogą powodować zmiany łagodne, które nie przekształcają się w nowotwór.
Unikanie badań cytologicznych
Statystyki dotyczące raka szyjki macicy są alarmujące i pokazują, jak ważne jest regularne przeprowadzanie badań cytologicznych. 50% kobiet, u których zdiagnozowano ten rodzaj raka, nigdy nie przeszło badania cytologicznego, a 10% nie miało go wykonanego przez ostatnie pięć lat. Te liczby rzucają światło na problem zbyt późnego wykrywania nowotworu, co często kończy się tragicznie.
Rak szyjki macicy rozwija się przez długi czas, co daje okazję do jego wczesnego wykrycia i leczenia. Regularne badania cytologiczne, przeprowadzane nawet co trzy lata, mogą znacznie zwiększyć szanse na wychwycenie i pokonanie choroby we wczesnym stadium. W Polsce jednak mniej niż 30% kobiet poddaje się tym badaniom, co jest jedną z przyczyn wysokiej śmiertelności związanej z tym nowotworem.
Wirus HPV a inne choroby
HPV to wirus o szerokim spektrum działania, który może prowadzić do rozwoju nowotworów nie tylko szyjki macicy, ale również sromu, pochwy, gardła, prącia i jamy ustnej. Pokazuje to jego wysoki potencjał onkogenny. Warto więc podchodzić do pacjentów holistycznie, mając świadomość, że infekcja HPV może mieć szerokie konsekwencje zdrowotne.
Szacuje się, że 80% populacji zakaża się wirusem HPV w ciągu życia, co czyni go najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową. Niestety, HPV często kojarzony jest wyłącznie z zachowaniami seksualnymi, podczas gdy można się nim zarazić także w miejscach publicznych, takich jak sauny czy baseny. Dlatego należy dementować mity dotyczące HPV.
Przede wszystkim infekcja tym wirusem nie jest wyrokiem i nie musi prowadzić do raka. Wiele zakażeń HPV jest przejściowych i ulega samowyleczeniu, szczególnie u młodszych osób, które mają silniejszy układ immunologiczny. Wczesne wykrywanie i skuteczne leczenie mogą zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym związanym z HPV.
Przeczytaj też: Wirus HPV u mężczyzn – co należy wiedzieć?
Higiena i styl życia w profilaktyce raka szyjki macicy
Podnoszona przez specjalistów kwestia higieny odgrywa ważną rolę w profilaktyce raka szyjki macicy. HPV jest głównym czynnikiem indukującym proces nowotworowy, ale ryzyko to wzrasta w obecności towarzyszących infekcji, szczególnie u osób z obniżoną odpornością czy u palaczy. Niekorzystny wpływ mogą mieć również antykoncepcja hormonalna, liczne porody i niezdrowy tryb życia.
Istnieje jednak pewne nieporozumienie dotyczące antykoncepcji hormonalnej – nie tyle sama antykoncepcja zwiększa ryzyko raka szyjki macicy, ile zachowania związane z jej stosowaniem, takie jak częstsze zmiany partnerów seksualnych, które mogą zwiększać ryzyko zakażenia HPV. Warto więc podkreślić znaczenie stosowania prezerwatyw, które oprócz zabezpieczenia przed ciążą skutecznie chronią przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.
Problem stanowi też nadmierna higiena intymna. Może ona zaburzać naturalną florę bakteryjną i osłabiać ochronę przed infekcjami. Oczywiście odpowiednia higiena jest ważna dla utrzymania zdrowia. Jednak nadmierna higiena może prowadzić do dysbiozy pochwy, co z kolei może sprzyjać infekcjom, a tym samym zwiększać ryzyko zakażenia HPV i rozwój procesów nowotworowych.
Podsumowując, w profilaktyce raka szyjki macicy istotne są: właściwa higiena intymna, świadome stosowanie antykoncepcji, unikanie czynników ryzyka takich jak palenie papierosów oraz dbałość o system immunologiczny.
Szczepionka przeciwko HPV
Szczepionka przeciwko HPV to kamień milowy w profilaktyce raka szyjki macicy oraz innych nowotworów powiązanych z tym wirusem. W Polsce programy szczepień obejmują zarówno dziewczynki, jak i chłopców, co jest istotnym krokiem w kierunku wyeliminowania problemu. Niestety, mimo dostępności szczepionek, odsetek zaszczepionych dzieci jest niski, co może wynikać z negatywnych przekonań i działań ruchów antyszczepionkowych.
Początkowe kontrowersje wokół szczepionek zostały w dużym stopniu rozwiane dzięki licznym badaniom potwierdzającym ich skuteczność i bezpieczeństwo. Działania niepożądane są zazwyczaj łagodne i nie prowadzą do poważnych powikłań. Szczepionki są uważane za bezpieczne i są zalecane zarówno osobom przed rozpoczęciem współżycia, jak i tym, które już są aktywne seksualnie oraz tym, które przeszły infekcję HPV.
Szczepionka 9-walentna, chroniąca przed dziewięcioma typami wirusa, zwiększa szanse ochrony, nawet jeśli osoba miała już kontakt z niektórymi z tych typów wirusa. Warto zauważyć, że nawet jeśli szczepionka obejmuje 9 typów, odporność krzyżowa może zapewnić pewien stopień ochrony przed większą ilością typów wirusa HPV, co jeszcze bardziej podnosi wartość szczepienia.
Diagnostyka raka szyjki macicy
W kontekście profilaktyki wtórnej raka szyjki macicy, kluczową rolę odgrywają metody diagnostyczne umożliwiające wykrywanie wczesnych zmian nowotworowych. Tradycyjna cytologia, polegająca na rozmazywaniu wymazu na szkiełku, miała swoje ograniczenia, głównie z powodu niższej czułości badania, szacowanej na około 60%. To oznacza, że w niektórych przypadkach mogła nie wykrywać nieprawidłowych zmian.
Rozwiązaniem tych problemów jest cytologia płynna, która znacznie zwiększa jakość diagnostyki. W tym przypadku cały materiał z wymazu jest umieszczany w specjalnym płynie, co pozwala na odseparowanie komórek i stworzenie jednowarstwowego preparatu, ułatwiając wykrycie nieprawidłowości. Dzięki cytologii płynnej możliwe jest także wykonanie jednoczesnych badań wirusologicznych, pozwalających na identyfikację obecności wirusa HPV i jego typów.
Badanie wirusologiczne może być przeprowadzone natychmiast po cytologii płynnej lub dołączone w późniejszym terminie, jeśli wyniki cytologii wzbudzą niepokój. Jest to szczególnie korzystne dla pacjentek, które nie muszą ponownie odwiedzać placówki medycznej – z jednej pobranej próbki można wykonać oba badania.
Te badania dostarczają informacji na temat obecności i typu wirusa HPV, co jest kluczowe dla oceny ryzyka rozwoju zmian nowotworowych. Świadomość, jakie konkretnie typy HPV są obecne, umożliwia podjęcie odpowiednich kroków profilaktycznych lub terapeutycznych. Badania laboratoryjne pozwalają zrozumieć, czy pacjentka jest nosicielem wirusa HPV, który może zwiększać ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, i czy wymaga dalszej diagnostyki lub leczenia.
Przeczytaj też: Nowoczesna profilaktyka raka szyjki macicy
Badania cytologiczne w diagnostyce raka szyjki macicy
W diagnozie zmian przednowotworowych szyjki macicy, kluczowe są wyniki badań cytologicznych i wirusologicznych. Cytologia płynna pozwala na precyzyjne badanie komórek nabłonka szyjki macicy i jest bardziej czuła niż klasyczna cytologia. Możliwość jednoczesnego przeprowadzenia badania na obecność wirusa HPV (tzw. Co-test) znacznie zwiększa efektywność profilaktyki wtórnej. Z kolei badanie CINtec Plus daje informacje o aktywności procesów przednowotworowych na poziomie komórkowym przez identyfikację markerów P-16 i Ki-67, które są wskaźnikami progresji zmian w kierunku nowotworu.
ASCUS (ang. atypical squamous cells of undetermined significance) i LSI (ang. low-grade squamous intraepithelial lesion) to wyniki cytologiczne wskazujące na lekkie nieprawidłowości w komórkach nabłonka, które mogą, ale nie muszą być związane z infekcją HPV. W przypadku uzyskania takich wyników należy wykonać badania na obecność wirusa HPV, aby określić ryzyko progresji zmian.
Jak interpretować badania laboratoryjne?
Warto pamiętać, że większość lekkich zmian przednowotworowych może się cofnąć samoistnie. Dlatego ważne jest regularne monitorowanie i diagnostyka, zamiast popadania w panikę. Kobiety z wynikami ASCUS, LSI czy Cin1 powinny być pod stałą kontrolą, aby w razie potrzeby w porę podjąć odpowiednie działania. Kluczem do sukcesu pozostają regularne badania i nieignorowanie zaleceń lekarzy. W procesie diagnostyki i leczenia pomoże też właściwa komunikacja i podejście lekarza do pacjentki.
W kontekście wyników cytologicznych, takich jak ASCUS czy LSI, które wskazują na łagodne nieprawidłowości komórkowe, istotne jest dokładne zrozumienie ich znaczenia. Warto zwrócić uwagę na badanie CINtec Plus, które pozwala określić aktywność i zaawansowanie zmian przednowotworowych na poziomie komórkowym. Mimo że większość lekkich zmian może się cofnąć samoistnie, to konieczna jest regularna kontrola, aby w porę zauważyć ewentualne postępujące zmiany.
Obecność HPV i nieprawidłowa cytologia nie są równoznaczne z natychmiastowym zagrożeniem nowotworem, a nawet w przypadku poważniejszych zmian możliwe jest podjęcie skutecznych działań, które nie muszą negatywnie wpływać na zdolność do donoszenia ciąży.
Rak szyjki macicy a operacja
Specjaliści podkreślają, że w przypadku stwierdzenia stanów przednowotworowych szyjki macicy, takich jak dysplazje, nie jest konieczne przeprowadzanie agresywnych operacji. Zabiegi są często oszczędzające i mają na celu usunięcie zmian, nie zaś całą szyjkę macicy. Ma to istotne znaczenie dla przyszłej zdolności kobiety do donoszenia ciąży.
Mimo że ginekologia była w przeszłości skłonna do podejmowania radykalnych interwencji, obecnie dąży się do bardziej zachowawczego podejścia, które umożliwia leczenie nawet raka szyjki macicy bez konieczności usunięcia macicy czy jajników.
Podsumowując, kobiety powinny być świadome konieczności regularnych badań profilaktycznych i mieć dostęp do nowoczesnych metod diagnostycznych, które pozwalają na wczesne wykrycie i leczenie zmian przednowotworowych. Regularne badania i szybkie działanie w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości mogą skutkować pełnym wyleczeniem i ochroną zdrowia reprodukcyjnego kobiety.
